________________ શ્રીઉમાસ્વાતિ વાચક વિરચિત ] [ 19 એ જ્ઞાનમાંનાં મત્યાદિ એકથી માંડીને ચાર સુધીનાં જ્ઞાને એક સાથે જીવમાં હોય છે. ઇને એક, કોઈને બે, કોઈને ત્રણ, કોઈને ચાર હોય, એક હોય તે મતિજ્ઞાન અગર કેવળજ્ઞાન હેય. બે હેાય તે મતિ અને શ્રુતજ્ઞાન હેય. કેમ કે શ્રુતજ્ઞાન મતિપૂર્વક હય, માટે જ્યાં શ્રત હોય ત્યાં મતિ હોય, પણ મતિ હોય ત્યાં શાસ્ત્રરૂપ શ્રતની ભજના જાણવી. ત્રણવાળાને મતિ, શ્રત, અવધિ અથવા મતિ શ્રત મન:પર્યાય હેય. પાંચ સાથે ન હોય, કેમકે કેવળજ્ઞાન થાય ત્યારે બીજું જ્ઞાન રહે નહિ. આ બાબતમાં કેટલાક આચાર્ય એમ કહે છે કે કેવળજ્ઞાન છતાં ચારે જ્ઞાન હેય. પણ સૂર્યની પ્રભામાં જેમ બીજા તારાદિની પ્રજા સમાઈ જાય તેમ કેવળજ્ઞાનની પ્રભામાં બીજા જ્ઞાનની પ્રભા સમાઈ જાય છે. વળી કેટલાક આચાર્ય કહે છે કે - એ ચાર જ્ઞાન ક્ષયોપશમ ભાવથી થાય છે અને કેવળીને તે ભાવ નથી, ક્ષાયિક ભાવ છે, માટે ન હોય. વળી તે ચારે જ્ઞાનને કેમે કરી ઉપયોગ થાય છે–એક સાથે થતો નથી અને કેવળજ્ઞાનને ઉપયોગ બીજાની અપેક્ષા વિના એક સાથે થાય છે. આત્માનો તથા પ્રકારને સ્વભાવ હોવાથી જ્ઞાનદર્શનને સમયાન્તર ઉપયોગ કેવળીને નિરંતર હોય છે. મતિશ્રતાવધ વિપર્યયશ્ચ–૧–૩૨ મતિજ્ઞાન, શ્રુતજ્ઞાન અને અવધિજ્ઞાન એ ત્રણ વિપર્યય (વિપરીત) રૂપ પણ હોય છે અર્થાત અજ્ઞાન રૂપ હોય છે. સદસતરવિશેષાયદછાપલબ્ધરૂન્મત્તવત -1-33 - મિથ્યાદષ્ટિને ઉન્મત્તની પેઠે સત (વિદ્યમાન) અસત ( અવિદ્યમાન) ની વિશેષતા રહિત વિપરીત અર્થ ગ્રહણ થતું હોવાથી તે પૂર્વોક્ત ત્રણે (નિચે) અજ્ઞાન ગણાય છે. નૈગમ-સન્ચહ-વ્યવહાર-સૂત્ર-શબ્દા નયા:–૧–૪ નિગમ, સંગ્રહ, વ્યવહાર, ઋજુસૂત્ર અને શબ્દ એ પાંચ નો છે (સમભિરૂઢ અને એવંભૂત સાથે લઈએ તો સાત નો થાય છે.)
