________________ 16 ] [ પ્રીતનવાર્થ સૂત્રાનુવાદ અંગે પાંગની રચતા ન હોય તો સમુદ્રને તરવાની પેઠે સિદ્ધાંતનું જ્ઞાન દુ:સાધ્ય થાય, તેટલા માટે પૂર્વ, વરંતુ, પ્રાભૂત, પ્રાભૃત પ્રાભૃત; અધ્યયન અને ઉદ્દેશ કરેલા છે. વળી અહીં શિષ્ય શંકા કરે છે કે મતિજ્ઞાન અને શ્રુતજ્ઞાનને તુલ્ય વિષય છે તેથી બંને એક જ છે, તેને ગુરુમહારાજ ઉત્તર આપે છે કે અગાઉ કહ્યા મુજબ મતિજ્ઞાન વર્તમાનકાળ વિષયક છે અને શ્રુતજ્ઞાન ત્રિકાળ વિષયક છે તેમજ વિશેષ શુદ્ધ છે, વળી મતિજ્ઞાન ઈદ્રિય અને અનિંદ્રિયનિમિત્તક છે તથા આત્માના જ્ઞસ્વભાવથી પરિણમે છે, ત્યારે શ્રુતજ્ઞાન તો મતિપૂર્વક છે અને આપ્ત પુરુષના ઉપદેશથી ઉત્પન્ન થાય છે. દ્વિવિધોવધિ–૧-૨૧ અવધિજ્ઞાન બે પ્રકારે છે. 1 ભવપ્રત્યય અને 2 થોપશમપ્રત્યય. (નિમિત્તક) ભવપ્રત્યયે નારક–દેવાનામ–૧-૨૨ નારકી અને દેવતાઓને ભવ પ્રયયિક (અવધિ) હેાય છે. ભવ છે હેતુ જેને તે ભવપ્રત્યયિક. તેઓને દેવ કે નારકીના ભવની ઉત્પત્તિ એજ તે (અવધિજ્ઞાન) ને હેતુ છે. જેમ કે –પક્ષીઓને જન્મ આકાશની ગતિ (ઉડવા)નું કારણ છે, પણ તે માટે શિક્ષા કે તપની જરૂર નથી, તેમ દેવ કે નારકીમાં ઉત્પન્ન થયો, તેને અવધિ થાય જ. યથાક્તનિમિત્ત: વિકલ્પી શેષાણામ-૧-૨૩ બાકીના ( તિર્યંચ અને મનુષ્ય) ને ક્ષયપશમ નિમિત્તક અવધિજ્ઞાન થાય છે તે છ વિકલ્પ (ભેદ) વાળું છે. 1 અનાનુગામિ (સાથે નહિ આવવાવાળું ), 2 આનુગામિ ( સાથે રહેવાવાળું , 3 હીયમાન (ઘટતું), 4 વર્તમાન (વધતું)..
