________________
૧૬
પ્રબુદ્ધ જીવન
બચે એમાં આપણો પ્રબુદ્ધ સ્વાર્થ હોઈ શકે છે. મોટા શહેરો અને મહાનગરો રચાયા છે ત્યાં માણસની માનસિકતા બદલાઈ છે. ઉર્દૂ કવિ મીરઝા ગાલીબે પણ કહ્યું હતું કે સ્વર્ગમાં જવાનો રસ્તો જો અલ્હાબાદથી જતો હોય તો મારે સ્વર્ગમાં જવું નથી. મુંબઈ કે અમદાવાદ રહેવા લાયક શહે૨ નથી. કવિ અજ્ઞેયની એક કવિતામાં સાપને સવાલ પુછવામાં આવે છે-અગર તુમ સભ્ય નહીં હુએ તો નગર મેં ક્યોં આર્થ, કૈસે સીખેં, કહાં સી ડંખ મારના. શહેરનો માણસ હંમેશાં ઉતાવળમાં જ હોય છે. તે ખાય તો પણ તેને ઓડકાર નથી આવતો. તે સહાનુભૂતિ ખાતર સિન્થેટીક સહાનુભૂતિ બતાવે છે. માણસ પ્રદૂષિત થયો છે. મને ઘણાં લોકો પુછે છે-તબિયત કેમ છે ? ત્યારે મને વિચાર આવે છે કે મારી તબિયત ખરાબ હતી ત્યારે પણ તમને ચિંતા ક્યાં હતી. આપણાં આંસુનો સ્ટોક ખતમ થઈ ગયો છે. તે સમયે ભગવાન મહાવીરે ૨૫૦૦ વર્ષ પહેલાં આપેલો ઉપદેશ મહત્ત્વનો બની જાય છે. અહિંસા કેવળ જીવદયા પૂરતી એવી ન જોઈએ. દુકાનના ગલ્લાં અને દેરાસર વચ્ચે સંબંધ જોડવાનો છે. દુકાનમાં ગ્રાહકને છેતરવાની
બાબત પણ હિંસા છે.
XXX
(૧૦)
‘૧૦૦ ટકા નિષ્ઠાથી કર્મમાં ઈન્વેસ્ટ કરો, નિયતિની
ચિંતા ન કરો, નિયતિને પણ તેનું કર્મ કરવાનું છે.’ શ્રીમતી કાજલ ઓઝા-વૈદ્યનું રંગભૂમિ, પત્રકારત્વ, ફિલ્મ, એડવર્ટાઈઝીંગ, સાહિત્ય અને ચેનલમાં નોંધપાત્ર પ્રદાન છે, અને અખબારોમાં તેઓ કોલમ લખે છે. તેમણે સાત વર્ષમાં ૧૬ નવલકથા સહિત બાવન પુસ્તકો લખ્યાં છે. ગુજરાત વિદ્યાપીઠમાં સ્ક્રીપ્ટ રાઈટીંગ ભણાવે છે. લંડનની કેટલીક યુનિવર્સિટી સાથે વિઝીટીંગ ફેકલ્ટી તરીકે સંકળાયેલા છે.]
જાન્યુઆરી, ૨૦૧૪
૫૦ મિનિટમાં તે કોઈ નક્કી કરી શકતું નથી. પ્રસૂતિની પીડા પછી પ્રસુતિ ચોક્કસ કેટલા સમયમાં થશે તે તબીબ કે માતા કોઈ કહી શકતું નથી. આમ છતાં તેઓ બંને પોતાનું કર્મ કરે છે. તેઓ નિયતિની પ્રતિક્ષા કરે છે. આકાશમાં બેસેલા ગ્રહો ફાયદો કરે ? નડે ? આ જ્ઞાન છે કે ગણિત ? આ ગૂઢ સવાલો સદીઓ પુરાણા છે. દરેક પાસે પોતાનું પર્સેપ્શન અને અનુભવ હોય છે. આ દુનિયામાં સહુને એમ થાય છે કે મારી કદર થતી નથી, મારી જે પાત્રતા છે તે અનુસાર સફળતા મળતી નથી અથવા મને કોઈ સમજતું નથી. આ દુનિયામાં બધાંને ઓછું પડે છે તેની જ મજા છે. તેથી જ બધા કર્મ કરવા પ્રવૃત્ત થાય છે. ગીતામાં કહેવાયું છે-કર્મણ્યે વાધિકારસ્તે મા ફલેષુ કદાચન...તને જે ગમે તે કર. યોગ્ય લાગે તે ક૨. સ્વધર્મ કે તારો ધર્મ તું જેમાં માને તે કર. તે કર્યાનો સંતોષ મળવો જોઈએ. તું કરે છે તે તારું અધિકાર ક્ષેત્ર છે. તને જે મોટા ફળની આશા છે તે મળે જ એવું નથી. વૃદ્ધ માતાપિતાનું ધ્યાન રાખવાની સંતાનોની ફરજ છે. કેટલાક વૃદ્ધો પણ એવા હોય છે, તેઓને વૃદ્ધાશ્રમમાં રાખવા પડે. આ એમનું કર્મ છે. કર્મ અને નિયતિનું ચક્ર સતત ફર્યા કરે છે. આપણી સંસ્કૃતિ અદ્ભુત છે. તમે બધા વ્યાખ્યાન સાંભળવા આવો છો એ બતાવે છે કે આપણી સંસ્કૃતિ જીવે છે. તેને કેટલા બધા લોકો જીવે છે. મહાવીર અને બુદ્ધ બંનેએ વૈભવ માણીને તેનો ત્યાગ કર્યો છે. તેમને જાણ્યા પછી શું તજી દેવા જેવું છે તે નક્કી કરો. મંત્રોથી નિયતિ બદલાતી નથી. આ દુનિયામાં દરેક જીવમાત્રની એક્સપાયરી ડેટ નક્કી જ હોય છે. યુધિષ્ઠિરે કહ્યું છે કે બધાએ મૃત્યુ પામવાનું છે એ જાવાતા હોવા છતાં આપશે અમર રહેવાના છીએ એમ સમજીને માણસો વર્તે છે તે મોટું આશ્ચર્ય છે. સામાન્ય માણસ તો શું પણ ભગવાન શ્રીકૃષ્ણને પણ કર્મોનું ફળ ભોગવવું પડ્યું હતું. તેમણે પોતાના પુત્રો અને પૌત્રોને એંઠા વાસાના ટુકડા માટે લડીને મરતા જોયા હતા. કર્મના ત્રણ પગથિયા-કર્મ, સંન્યાસ અને અનાસક્તિ છે. ભક્તિના પગથિયા પછી નિર્વાણ આવે છે. ત્યારપછી જન્મમરણના ફેરામાંથી મુક્તિ મળે છે. શ્વાસ અટકે નહીં ત્યાં સુધી આપણે તે ચાલે છે કે નહીં તેની તપાસ કરતાં નથી. તે ચાલે છે એટલા માટે આપણે તેના પ્રત્યે બેધ્યાન છીએ. ને બેદરકારી કે બેધ્યાનપણું આપશને નિયતિ તરફ ધકેલે છે. આપણે ઈશ્વરના સંતાન છીએ. જે કંઈ થાય છે તે ઈશ્વરને ગમ્યું એટલે આપણે કર્યું છે. આજે આપણે જે કરીએ છીએ તે આપણી આવતીકાલ છે. વર્ષો સુધી કેદારનાથમાં પ્લાસ્ટીક અને ગુટખાના પેકેટ ફેંકીએ તો હોનારત થાય. આ નસીબ નથી કર્મોનું ફળ છે. કર્મના ફળમાં કોઈની પસંદગી ચાલતી નથી. શ્રીકૃષ્ણે પણ કર્મનું ફળ ભોગવ્યું હતું. દરેક વ્યક્તિએ પોતાની ભૂમિકા અદા કરવાની હોય છે. તેનું પ્રોડક્ટ-કર્મનું ફળ છે. ઘઉં વાવશું તો ઘઉં જ ઉગશે. તેના ડૂંડા ખોલીને જોવાની જરૂર નથી કે તેમાં ઘઉં છે. આપણે નિષ્ઠાથી કર્મ કરવું જોઈએ.
વધુ વ્યાખ્યોનો હવે પછીના એકોમાં
શ્રીમતી કાઝલ ઓઝા વૈદ્યું ‘ગીતા-કર્મ અને નિયતિ' વિશે જણાવ્યું કે આપણો શ્વાસ ચાલે છે ત્યાં સુધી ૧૦૦ ટકા નિષ્ઠાથી કર્મમાં ઈન્વેસ્ટ કરો. નિયતિની ચિંતા ન કરો. નિયતિને પણ તેનું કર્મ કરવાનું હોય છે. દુનિયામાં કોઈ અનાય હોતું નથી. સહુનો નાથ શિવ કે મહાવીર હોય જ છે. એક બાળક અનાથ હોય તો તેની નિયતિ છે. તેને કોઈ પ્રેમપૂર્વક ઉછેરે તે તેનું કર્મ છે. કર્મ અને કાર્ય વચ્ચે ફેર છે. કવિ સીતાંશુ યશશ્ચંદ્રએ ગાયું છે કે હરે, રે, ચરે, રતિ કરે, ગર્ભ ધરે, અવતરે, અને મરે તે માાસ છે. આ લયબદ્ધ ક્રિયા ચાલ્યા કરે છે. આપણે સવારે ઊઠીએ, નાહીએ, કામે જઈએ અને પછી રાત્રે સૂઈ જઈએ તે કાર્ય છે, નિત્યકર્મ છે. આ સતત ચાલતી પ્રવૃત્તિમાં કર્મ ભૂલી ગયા છીએ. મારું તમારું નિશ્ચિત કર્મ જોડાયેલું છે. કોઈક વ્યક્તિ આત્મહત્યા કરે અને તેમાંથી બચી જાય તો તેનો અર્થ એમ થાય કે તેના કર્મ બાકી હશે. દરેક વ્યક્તિ પૃથ્વી ઉપર ચોક્કસ કર્યું કે કામ ક૨વા આવે છે. વાદળ ઘેરાય છે પણ વરસાદ પાંચ મિનિટમાં પડશે કે
