________________
२०
હેતું નથી. સ્મૃતિ-સ્મરણુ, ઇચ્છા અને સશય ઈત્યાદિ જ્ઞાનના પ્રકાશ પ્રત્યક્ષ સિદ્ધ છે તે પછી તેના આધારભુત ગુણી એવા જે આત્મા તે પણુ પ્રત્યક્ષ સિદ્ધ સ્વીકારવેાજ જોઇએ.
જ્ઞાન એ આત્માનેા સહભાવી કાયમી રહેનારા ગુણુ છે. તેથી કરીને જ્યાં જ્યાં જ્ઞાન હૈાય ત્યાં ત્યાં આત્માની સત્તાવિદ્યમાનતા હોયજ · એવી વ્યાપ્તિ પણ ઘટી શકે છે.
વળી એમ કહેવામાં આવે કે—બ્રાહ્મીનું ઘી કે સારસ્વતચૂર્ણ આદિ ઔષધિઓ ખાવાથી બુદ્ધિ સતેજ થાય છે અને મદિરા આદિ નું પાન કરવાથી બુદ્ધિ અવરા જાય છે, માટે ભૂતમાંથી આત્મા ઉત્પન્ન થાય છે ? એમ અવસ્ય માનવું પડે. અને જો એમ ન માનીએ તેા પછી બ્રાહ્મી આદિથી જ્ઞાનની વૃદ્ધિ અને મદિરા આદિ થી નાત અવરાઇ જાય એ કેમ બને ?
આ તર્ક પણ યુકિત સંગત નથી. જીએ–
જેમ સુવણુ અગ્નિના તાપથી પ્રવાહી થઇ જાય છે, તે પ્રવાહીપણ કઈ અગ્નિમાંથી ઉત્પન્ન થતું નથી, પણ અગ્નિના તાપનું નિમિત્ત મળતાં સુવર્ણ માંજ રહેલું તે પ્રગટ થાય છે, તેમ આત્મામાં બ્રાહ્મી કે સારસ્વતચૂર્ણ વગેરેથી જ્ઞાનની વૃદ્ધિ કે જ્ઞાનનું સતેજણું થાય છે, અને મદિરાદિકથો જ્ઞાન અવરાઇ જાય છે તે જ્ઞાન કંઈ બ્રાહ્મો કે સારસ્વત ચૂર્ણ વગેરેમાંથી કે મદિરાદિકમાંથી ઉત્પન્ન થતું નથી, પણ બ્રાહ્મી કે સારસ્વત ચુર્ણ વગેરેના અને મદિરાદિકના સહકાર થી ઉત્પન્ન થાય છે અને અવરાય છે.
આથી આ દૃષ્ટાંત દ્વારા પાંચભૂતમાંથી આત્મા—જીવ ઉત્પન્ન થાય છે એમ માની શકાય નહીં, પણ જ્ઞાન એ તે આત્માને ગુણ હાવાથી આત્મામાંજ વિદ્યમાન હેાય છે, માત્ર બ્રાહ્મી આદિ વસ્તુના
