________________
વસ્ત્રાદિ હોવાથી તેને ભૂતકાળમાં ભેગવનાર હતે અથવા વર્તમાન કાળમાં છે, એમ માની શકાય છે. તેમ ભોગ્ય દેહ-શરીર છે તો તેને ભોગી આત્મા પણ છે અથવા ભૂતકાળમાં હતો, ઇત્યાદિ સમાન યુકિતથી આત્માની હયાતી સિદ્ધ કરી શકાય છે.
આ રીતે અનુમાન પ્રમાણથી પણ આત્મા અવશ્ય સિદ્ધ 'થાય છે.
પક ઉપમાન પ્રમાણથી છવ–આત્માની સિદ્ધિ પર
ઉપમાન પ્રમાણથી પણ આત્માની સિદ્ધિ થઈ શકિત નથી. એ માન્યતા પણ બરાબર નથી. જુઓ તેને પૂર્વપક્ષ
ઉપમાન પ્રમાણુ સમીપના પદાર્યમાં સાદશ્ય બુદ્ધિ ઉત્પન્ન કરે છે, અને જયાં એવું સાદશ્ય દેખાતું હોય ત્યાં જ ઉપમા આપી શકાય છે.
જેમ કે વ્યકિત રોઝને ઓળખતા ન હોય અને તેને કહેવામાં આવે કે “ ના નવાઃ ” “ગાયના જેવું જે પ્રાણું હેય તેને રેઝ સમજવું.” આજ વ્યકિત જંગલમાં ગાય જેવા આકારવાળું જંગલી જાનવરને જોઇને સમજી શકશે કે “ગાય જેવા આકારવાળું હોવાથી આ રોઝ છે, પણ અહીં તો આત્માના જેવો બીજે કઈ પદાર્થ જગતમાં એવો નથી કે જેની ઉપમાથી આત્મા-જીવ છે એ વસ્તુ સિદ્ધ થઈ શકે?
ઉત્તરપક્ષઉપમા અને ઉપમેયનું સર્વથા સાદસ્ય ધટી જ ન શકે, માત્ર
