________________
ઉપયોગઃ હોય છે. સંજ્ઞી તિર્યંચ અને સંજ્ઞી મનુષ્ય એ દરેકમાં પુરૂષદ, સ્ત્રીવેદ અને નપુંસકવેદ એ ત્રણ વેદ હોય છે.
ઉપરના હાસ્યષટક અને ત્રણ વેદ એ નવ નેકષાય થયા.
ઉપશમકને નવમા અનિવૃત્તિ બાદર ગુણસ્થાને નવ નેકષાયને ઉપશમ અને ક્ષેપકને તેને ક્ષય હોય છે. દશમા સૂક્ષ્મસં૫રાય, બારમા ક્ષીણમેહ, તેરમા સયાગી કેવલી અને ચૌદમા અયોગ કેવલી એ એ ગુણસ્થાને છવને નોકષાય હેતા નથી. બાકીના જીવને ક્ષયપશમ અનુસાર જૂનાધિક પ્રમાણમાં નાકષાય હાય છે.
સિદ્ધ જીવને નેકષાય દેતા નથી.
ઉપર નિર્દેશ કરેલ સોળ કષાય અને નવ નકષાય એ પચીશ ચારિત્રમોહનીય કર્મની ઉત્તર પ્રકૃતિ છે. ઉપયોગઃ
જીવનું અસાધારણ એવું લક્ષણ ઉપયોગ છે.૧ ઉપયોગનું કારણ છવમાં રહેલ અનાદિઅનંત એવું ચેતનતત્ત્વ છે. સિદ્ધ અને સંસારી એ બંને પ્રકારના જીવને બંધબેસતું એવું અદ્વિતીય લક્ષણ ઉપયોગ છે. જાગૃતિ, એકાગ્રતા, તલ્લીનતા, યાતના, જયણા, સન્નિધાન આદિ ઉપગના પર્યાય શબ્દો છે.
કાલનું સૂક્ષ્મમાં સૂક્ષ્મ માપ “સમય” છે; એકી સમયે જીવને એકજ ઉપયોગ હોઈ શકે છે.
ઉપયોગના બે પ્રકાર છે:-(૧) નિરાકાર–સામાન્ય જ્ઞાનરૂપ દર્શન અને (૨) સાકાર-વિશેષજ્ઞાન રૂપ જ્ઞાન.
નામ, જાતિ આદિ જાણ્યા વિના કાંઇક છે એવું સામાન્ય જ્ઞાન એ નિરાકાર ઉપગ-દર્શન છે. નામ, જાતિ આદિ જાણવા પૂર્વક વ્યકતજ્ઞાન એ સાકાર ઉપયોગ-જ્ઞાન છે.
