________________
૧૪૭
જીવની પ્રમાદને વશ કરવાની તમન્ના અને પ્રમાદની જીવને વશ કરવાની તમન્ના એ બે વચ્ચે ગજગ્રાહ ચાલે છે; આમાં કાષ્ઠ ક્રાઇ વખત જીવ ફાવે છે અને કાઇ કાઇ વખત પ્રમાદ ફાવે છે. આ પ્રકારના આકષ ણુ પ્રતિઆકણુના ગજગ્રાહના પરિણામે જીવ અસખ્યાતવાર પ્રમત્તમાંથી અપ્રમત્તમાં અને અપ્રમત્તમાંથી પ્રમત્તમાં આવે જાય છે; પરંતુ અંતે સતત જાગૃતિ, ઉપયાગ,યતના આદિના પરિણામે જીવ વાસનાના આકણુ પ્રતિક ણુથી પર બની પ્રમત્તના અંતમુર્ત્ત કરતાં પણ વધુ સમય અપ્રમત્ત રહે છે ત્યારે તે કાયમ માટે અપ્રમત્ત ગુણસ્થાન પ્રાપ્ત કરે છે.
આ અપ્રમત્ત ગુરુસ્થાને જીવે પ્રમાદ પર વિજય તા મેળવ્યા છે; પરંતુ સ ંજવલન કષાયના કારણે તેને મંદ મંદ કષાય પ્રતે છે. આ સંજવલન કષાયને ઉપશમ અથવા ક્ષય કરવા તત્પર બનતાં જીવ ઉત્તમ ધ્યાન માટે યેાગ્ય બને છે; પ્રમત્તસયત ગુણસ્થાને જીવને મધ્યમ ધર્મધ્યાન હતું તે આ અપ્રમત્ત ગુણસ્થાને ઉત્કૃષ્ટ અને મુખ્ય ખતે છે.
વ્રત, શીલ, જ્ઞાનાર્જનમાં તત્પરતા, ધ્યાન માટે ઉદ્યમશીલતા, અને મૌન ( સાવદ્ય વચનવ્યાપારને ત્યાગ ) એ ધ્યાન માટેની લાયકાત છે. ૧ આવા ઉપશાંત જીવ અનંતાનુબંધીકષાયચતુષ્ક અને દર્શનત્રિક એ સાત મિવાયની બાકીની કષાયમેાહનીય અને નાકષાય મેહનીયની ૨૧ પ્રકૃતિના પેાતાની યાગ્યતાનુસાર ઉપશમ અથવા ક્ષય કરવા માટે શ્રેષ્ઠ એવા ધ્યાનને આશ્રય કરે છે. આવું ધર્મધ્યાન શરૂ કરતાં પહેલાં (૧) સર્વ જીવ પ્રતિ મૈત્રી, (૨) અધિક ગુણવાન પ્રતિ હÖલ્લાસ (૩) દુઃખી જીવ પ્રતિ કરૂણા અને (૪) વિપરીત મતિ અને વૃત્તિવાળા પ્રતિ ઉપેક્ષા એ ચાર ભાવના વડે ધ્યાનની શરૂઆત કરે છે? અને તેના પરિણામે ઉપશમ અથવા ક્ષક કોણિ માટે તત્પર બને છે. ૩ આ ગુણસ્થાને જીવને
૧ જુએ ગુણુસ્થાન ક્રમારેાહ ગા. ૩૧ થી ૩૩ ૨ જુએ તત્ત્વાર્થાધિગમ સૂત્ર અ૦ ૭ સુ-૬
૩ ગુણસ્થાનક્રમારેહ ગા–૩૪, ૩૫, ૩૬
99
