________________
૧૪૪
પરિગ્રહવિરમણ વ્રત
મૂચ્છ અથવા મમત્વ એ પરિગ્રહ છે. ૧ દ્રવ્ય યા વિષયમાં આસકિત એ મૂર્છા છે. આવી આસકિત જીવને વિવેકભ્રષ્ટ કરે છે. પ્રમાદમાં વર્તતા જીવની મમત્વભાવે થતી માનસિક, વાચિક અને કાયિક પ્રવૃત્તિદ્વારા જે કંઈ સાધનસામગ્રી એકઠી કરવામાં આવે એ પરિગ્રહ છે. આવા પરિગ્રહનો ત્યાગ એ પરિગ્રહવિરમણ વ્રત છે.
ઉપરના પાંચ વ્રતના અતિચાર દેશવિરત અણુવ્રત અનુસાર સમજી લેવાના છે.
અણુવ્રત અને મહાવ્રત લેનારે નિઃશલ્ય બનવું જોઈએ. શલ્ય ત્રણ છેઃ (૧) મિથ્યાત્વ, (૨) માયા અને (૩) નિદાન- સત્યની ઉપેક્ષા અને અસત્યને આગ્રહ એ મિથ્યાત્વ છે. દંભ, કપટ, છળ, ઠગવાની વૃત્તિ આદિ માયા છે. કરેલ ધર્મ-ત૫ આદિના ફલની ઈચ્છા કરવી એ નિદાન છે; ભોગની લાલસા એ પણ નિદાન છે. આ ત્રણ શલ્ય-કાંટારૂપ માનસિક દોષ જીવની માનસિક અને શારીરિક એ બે પ્રકારની શાન્તિનો નાશ કરે છે તે કારણે વ્રત લેનારે શલ્પ રહિત બનવું જોઈએ. ૨
દેશવિરત ગુણસ્થાનમાં જણાવેલ સંખના વ્રત પણ સર્વ વિરત જીવને આવશ્યક છે.
ઉપરોકત વ્રત પાલનમાં જીવન જેવો ઉપયોગ-યતના–જયણું તે તે પ્રમાણમાં તેને વિકાસ અથવા અધ્યવસાયવિશુદ્ધિ હેય છે. વ્રત પાલનમાં સતત જાગ્રતિ યા ઉપયોગ રહી શકે તદર્થે સ્વાશ્રયી જીવન આવશ્યક છે. કષાય અને નેકષાય એ બે મેહનીયકર્મના ઉદયે જીવને આ ગુણસ્થાને મંદ મંદતર આર્તધ્યાન હેય છે; તે દુર કરવા તે ધર્મધ્યાનનો આશ્રય લે છે.
૧ જુઓ તત્ત્વાથધિગમ સૂત્ર અ ૭ સૂ-૧૨ ૨ છે કે , અ૦ ૭ -૧૫
