________________
આકાશાસ્તિકાયના બે વિભાગ છેઃ ૧. લેકાકાશ અને ૨ અલેકાકાશ; કાકાશ એ છે કે જેમાં જીવ અને બાકીનાં અછવ દ્રવ્યો રહી શકે છે. ધર્માસ્તિકાય, અધર્માસ્તિકાય, પુદ્ગલ (અણુ અને સ્કંધ) કાલ અને જીવ એ દરેકને કાકાશમાં સ્થાન પ્રાપ્ત થયેલ છે. અલેકાકાશ એ માત્ર ખાલી જગ્યા છે, તેમાં કોઈ દ્રવ્ય નથી.
ધર્માસ્તિકાયનું કાર્ય ગતિ કરતાં (જીવ અને પુદ્ગલ) દ્રવ્ય ગતિમાં સહાયક બનવાનું અને અધર્માસ્તિકાયનું કાર્ય સ્થિતિ કરતાં (છવ અને પુગ્ગલ) દ્રવ્યને સ્થિતિમાં સહાયક બનવાનું છે. લોકાકાશનું કાર્ય છવ અછત દ્રવ્યને પોતાની અંદર સ્થાન આપવાનું છે. જીવનું કાર્ય પરસ્પર ઉપકાર કરવાનું અને કાલનું કાર્ય વતને, પરિણામ, પરત્વ, અપરત આદિ છે.'
પુતલ રૂપી છે; એટલે તેમાં રૂપ, રસ, ગંધ અને સ્પર્શ હોય છે. પુલના બે પ્રકાર ઉપર જવ્યા છે; તેમાંને શુદ્ધ એવો પરમાણુ નિત્ય અને અપ્રદેશી છે, છતાં તેમાં રૂપ, રસ, ગંધ અને સ્પર્શ એ ગુણો રહેલા છે. સ્કંધગત અર્થાત્ સ્કંધમિશ્ર પરમાણું એ પ્રદેશ કહેવાય છે. સ્કંધ બે, ત્રણ, ચાર, પાંચ.........સંખ્યાત, અસંખ્યાત, અનંત, અને અનંતાનંત એ જુદાજુદા પ્રકારના પરમાણુસમૂહના બનેલા હોય છે. ૧ જુઓ તવાથી ધિગમસૂત્ર ૬ જુઓ તસ્વાર્થાધિગમસૂત્ર અ.૫ સૃ.૯-૧૮
, , અ.૫ સૂ. ૨૩ ૨ , , અપ સ. ૧૭૭ , , અ. ૫ સે. ૩ , અ.પ સ. ૧૮ ૧૧નું ભાષ્ય, દ્રવ્યલોક પ્રકાશ
સગ ૧૧ શ્લેક ૧૧ , અ. પસૂ. ૨૫ ૮ , , અ. ૫ સુ. ૧૭ ૫ ) , અ. ૫ સુ. ૨૨
