________________
૨ પક્ષ= માસ
૨ માસ ૧ ઋતુ ૬ ઋતુ=૧ વર્ષ
૫ વર્ષ=૧ યુગ ૮૪,૦૦,૦૦૦ વર્ષ પૂર્વીગ ૮૪ પૂર્વાગ=1 પૂર્વ ૧ પૂર્વ=૭,૦૫,૬૦,૦૦,૦૦,૦૦,૦૦૦ વર્ષ અસંખ્યાત વર્ષ=૧૫ઘેમપમ ૧૦કેટકેટીપપમ=1 સાગરોપમાં ૧૦ કટાકોટી સાગરેપમ=1 ઉત્સર્પિણી અથવા અવસર્પિણ ૨૦ , 9 = ઉત્સપિણી અને
૧ અવસર્પિણ= કાલચક્ર અનંત કાલચક્ર=૧ પુદ્ગલ પરાવર્ત જીવનાં આયુષ્યઃ
આયુષ્યના ત્રણ પ્રકાર છેઃ (૧) જાન્ય, (૨) મધ્યમ અને (૩) ઉક્ટ.
તિર્યંચ અને મનુષ્ય એ દરેકને જઘન્ય આયુષ્ય અંતુમુક્ત હોય છે. દેવ અને નારક એ દરેકને જઘન્ય આયુ. ૧૦,૦૦૦વર્ષનું છે.
સૂમપૃથ્વી, સૂક્ષ્મજલ, સુમઅગ્નિ. સૂમવાયુ, સૂક્ષ્મસાધારણ વનસ્પતિ અને બાદરસાધારણ વનસ્પતિ એ દરેકનું જઘન્ય અને ઉત્કૃષ્ટ આયુષ્ય અંતમુહૂર્ત છે. ૨ થી ૯ સમયનું જઘન્ય અંતમુહૂર્ત અને ૪૮ મિનિટમાં એક સમય ન્યૂન એ ઉત્કૃષ્ટ અંતર્મુહૂર્ત છે; એ બે વચ્ચેનું મધ્યમ અંતર્મુહૂર્ત જાણવું.
દરેક જીવની અપર્યાપ્ત અવસ્થા પણ અંતર્મુહૂર્તની જ હોય છે.
બાદરપૃથ્વીકાયનું ઉત્કૃષ્ટ આયુ ૨૨,૦૦૦ વર્ષ છે. તેમાં સુંવાળી (મૃદુ) પૃથ્વીનું ૧,૦૦૦ વર્ષ, શુદ્ધપૃથ્વીનું ૧૨.૦૦૦, મન:શીલનું ૧૬,૦૦૦ વર્ષ, કાંકરાનું ૧૮,૦૦૦ વર્ષ અને કઠણ પૃથ્વીનું ૨૨,૦૦૦ વર્ષ એ પ્રમાણે તરતમતા છે.
૧ જુઓ જીવવિચાર પ્રકરણ બા. ૩૮
