________________
કાયમાં, પરંતુ તેની જુદી જુદી પેટા જાતિમાં પણ પુનઃ પુનઃ ઉત્પન્ન થવું તે. ઉદાત્ર પૃથ્વીકાયને જીવ મૃદુમાંથી, ખરજાતિમાં, તેમાંથી કાંકરામાં, તેમાંથી શિલામાં એમ જુદી જુદી રીતે ઉત્પન્ન થવા છતાં તે પૃથ્વીકાયની સ્વકાસ્થિતિમાં રહેલું ગણાય છે. આયુષ્ય અથવા વિસ્થિતિ
અસંખ્યાત વર્ષાયુવાળા મનુષ્ય અને તિર્યંચ, દેવ અને નારક એ દરેક પોતાના આયુષ્યના છ માસ બાકી રહેતા નવીન ભવનું આયુષ્ય બાંધે છે; જ્યારે સંખ્યાત વર્ષના આયુવાળા મનુષ્ય અને તિર્યંચ એ દરેક ચાલુ ભવના ૧/૩ ભાગ આયુષ્ય બાકી રહેતાં બાંધે છે; તેમ ન બને તે બાકીના આયુષ્યના ૧/૩ ભાગ આયુષ્ય બાકી રહેતાં બાંધે છે....એ પ્રમાણે ૧/ક ૧૩ ના હિસાબે તેના ચાલુ ભવના છેલ્લા અંતર્મુહૂર્ત સુધી પણ આયુષ્ય ન બાંધ્યું હોય તે છેવટના તે અંતર્મુહૂર્તના પણ ત્રીજા ભાગે જીવ આયુષ્ય બાંધે છે. 1
આયુષ્યના બે પ્રકાર છેઃ-(૧) અનપવર્તનીય અને (૨) અપવર્તનીય-અકસ્માત આદિથી ન તૂટી શકે તેવું અનવૉનીય આયુષ્ય છે. જ્યારે અકસ્માત આદિથી તૂટી શકે તેવું અપવર્તનીય આયુષ્ય છે. અપવર્તનીય આયુષ્ય તેની કાલમર્યાદામાં ઘટી શકે તેવું છે; જ્યારે અનપવર્તનીય આયુષ્ય કાલમર્યાદામાં ઘટી શકતું નથી, તે કારણથી અનપવર્તનીય આયુષ્યવાળાને થતા અકસ્માત આદિના પરિણામે થતાં દુઃખ પૂરેપૂરાં અનુભવવાના હોય છે.
અપવર્ણનીય આયુષ્યના બે પ્રકાર છે. (૧) સેપક્રમ, (અકસ્માત આદિ નિમિત્તસહિત) અને (૨) નિરુપમ (નિમિત્ત વિનાનું)
આયુષ્ય બાંધતી વખતે જીવના મંદ અથવા ચલ-વિચલ, ડોળાયમાન પરિણામેના કારણે જીવ સોપક્રમ આયુષ્ય બાંધે છે,
૧ દ્રવ્યપ્રકાશ સર્ગ–૩ કલેક ૮૯-૯૧.
