________________
૫૬
પર્યાપ્તિ :
શારીરિક વિકાસ પામવાની વતી શક્તિ એ પર્યાપ્તિ છે. પર્યાતિનું મૂલ કારણુ કાણુયાગ અને નિમિત્તકારણ પુદ્ગલ છે. પર્યાપ્તિ છ છેઃ (૧) આહાર, (૨) શરીર, (૩) ઈન્દ્રિય, (૪) શ્વાસેાશ્વાસ, (૫) ભાષા અને (૬) મન.
પૂર્વસ્થાને દેહ તજી નવીન ઉત્પત્તિસ્થાને પહેાંચી નવીન જૈતુરચનાથે જીવને હેતું પુદ્ગલગ્રહણ એ આહારપર્યાપ્તિ અથવા જન્મ છે.
સંસારી જીવને કાણુ અને તૈજસ એ એ શરીર અનાદિ સંબંધવાળાં છે. તેમાંના કાણુશરીરના યાગથી આહારપર્યાપ્તિ જ્વને હાય છે. તે પછીની પર્યાપ્તિમાં તેને તે ઉપરાંત તૈજસ અને રચાતા શરીર (ઔદારિક અથવા વૈક્રિય) એ એમાંનો કાઈ એક કાયયેાગ હાય છે. જીવ જે સમયે પુદ્ગલગ્રહણ કરે છે તેનું પરિણમન થવા માંડે છે અર્થાત્ જીવને છ પર્યાપ્તિનું કા એકીસમયે જ શરૂ ચાય છે; પરંતુ તેની પૂર્ણાતિ જીવની ચેાગ્યતાનુસાર થાય છે.
આહારપર્યાપ્તિરૂપે ગ્રહણ કરેલ પુદ્ગલનુ તૈજસ શરીરના કારણે પરિણમન થવા માંડે છે, તેના પરિણામે તેના બે ભાગ પડે છેઃ (૧) ખલ–નિરસભાગ કે જે એક યા બીજારૂપે દેહની બહાર નીકળી જાય છે અને (ર) રસ-કે જેનું સાત ધાતુ (રસ, લાહી, માંસ, મે—ચી, મજ્જા—તંતુ, અસ્થિ હાડકાં, અને વીર્યં) રૂપે પશ્મિન થાય છે; આ સાત ધાતુનું દેહરૂપે પરિણમન અને પરિણામે ઉદ્ભવતી દેહરચના એ શરીરપર્યાપ્તિ છે. શરીરના કારણે જ જીવ પ્રવૃત્તિ કરી
શકે છે.
ઉપરાંક્ત સાત ધાતુનું દૃન્દ્રિયરૂપે પરિણમન અને તેનાથી ઉદ્ભવતી ઇન્દ્રિયરચના અને એ દરેક ઇન્દ્રિયની ગ્રહણશક્તિ (પટુતા) - એ ઇન્દ્રિયપર્યાપ્તિ છે.
