________________
૫૭
ઉપરોક્ત સાત ધાતુમાંથી નિર્માણ થતી ઉચ્છવાસગ્ય પુદ્ગલ ગ્રહણ કરવાની, અવલંબવાની અને શ્વાસરૂપે લઈ તેને નિઃશ્વાસરૂપે મૂકવાની જવાની શક્તિ એ શ્વાસોશ્વાસપર્યાપ્તિ છે.
ઉપરોક્ત સાત ધાતુમાંથી નિર્માણ થતી ભાષાગ્ય પુદગલ ગ્રહણ કરવાની, અવલંબવાની અને ભાષારૂપે તેને બહાર ફેંકવાની જીવની શકિત એ ભાષા પર્યાપ્તિ છે.
ઉપરોક્ત સાત ધાતુમાંથી નિર્માણ થતી મોગ્ય પુગલ ગ્રહણ કરવાની, અવલંબવાની અને વિચારણા કરી તેને બહાર છુટા ફેંકવાની જીવની શક્તિ એ મનપર્યાપ્તિ છે. - ઉપરક્ત દરેક પર્યાપ્તિ ઉત્તરોત્તર (ક્રમશઃ) સૂક્ષ્મ સૂક્ષ્મતર સૂક્ષ્મતમ છે; તે કારણે એ દરેક એકીસાથે શરૂ થવા છતાં જીવ પહેલી પર્યાપ્ત એક સમયમાં અને બાકીની દરેક પર્યાબિત ક્રમશઃ અંતમ્હૂર્તમાં પૂરી કરી શકે છે. છ પર્યાપ્તિનો સમગ્ર કાલ પણ અંતમુહૂર્ત છે.
ગતિ, જાતિ, અપર્યાપ્ત, પર્યાપ્ત આદિ નામકર્મ અનુસાર જીવને પર્યાપ્તિ અધૂરી રહે છે, અથવા પૂરી થાય છે. દરેક જીવ આહાર, શરીર અને ઈન્દ્રિય એ ત્રણ પર્યાપ્તિ તે પૂરી કરે જ છે; કારણ કે ત્રીજી ઇન્દ્રિય પર્યાપ્તિ પૂરી કર્યા વિના જીવ આગામી ભવનું આયુષ્ય બાંધી શકતા નથી. તે પછીની પર્યાપ્તિ કેટલાક જીવ પૂરી કરી શકે છે તે પર્યાપ્તજીવ છે અને જે તે પૂરી કરી શકતા નથી–ત્રીજી પર્યાપ્તિથી આગળ વધતા નથી તે અપર્યાપ્તજીવ છે.
એકેન્દ્રિય જીવને આહાર, શરીર, ઇન્દ્રિય અને શ્વાસોશ્વાસ એ ચાર, વિકલેન્દ્રિય અને અસંસી પંચેન્દ્રિય જીવને ભાષા સહિત પાંચ અને સંસી પંચેન્દ્રિય જીવને મન સહિત છ પર્યાપ્તિની લાયકાત હોય છે. - સિદ્ધ જીવને પર્યાપ્ત હોતી નથી.
