________________
વિલેન્દ્રિયઃ
એકેન્દ્રિય કરતાં અધિક અને પંચેન્દ્રિય કરતાં ન્યૂન ઇન્દ્રિય જેને છે તે વિકલેન્દ્રિય જીવ છે. તેના ત્રણ પ્રકાર છે - (૧) બે ઇન્દ્રિય (૨) ત્રણ ઈન્દ્રિય, અને (૩) ચાર ઇન્દ્રિય. બે ઇન્દ્રિય (બેઇન્ટિ) છવઃ
દ્વિ ઈન્દ્રિય જીવને (૧) સ્પર્શનેન્દ્રિય અને (૨) રસનેન્દ્રિય એ બે ઈન્દ્રિય હોય છે, તેને (૧) સ્પર્શનેન્દ્રિય, (૨) કાયબલ, (૩) શ્વાસોશ્વાસ, (૪) આયુષ્ય, (૫) રસનેન્દ્રિય અને (૬) વચનબલ એ છ દ્રવ્યપ્રાણ હોય છે. આવા જીવ પ્રાયઃ કુક્ષિ, ગુદા, વિષ્ટા, કાષ્ટ, પાણી, કચરે, ગંદકી આદિમાં ઉત્પન્ન થાય છે. ઉદા. કૃમિ, કીડા, ઘુણુ, ગડેલા, ઈયળ, અળસિયાં, વાળા, જળ, વંશમુખા, માતૃવહા, પૂરા–પિરા, મેહરી, જાતક, શંખ, શંખલા, છીપ, ચંદન આદિ. ત્રણ ઇન્દ્રિય (તિઈન્ડિ) છવઃ
ત્રિઈયિ જીવને (૧) સ્પર્શનેન્દ્રિય.(૨) રસનેન્દ્રિય અને(૩) ધ્રાણેન્દ્રિય એ ત્રણ ઈન્દ્રિય હોય છે. તેને (૧) સ્પર્શનેન્દ્રિય, (૨) કાયબલ, (૩) શ્વાસશ્વાસ, (૪) આયુષ્ય, (૫) રસનેન્દ્રિય, (૬) વચનબળ અને (૭) ધ્રાણેન્દ્રિય એ સાત દ્રવ્યપ્રાણ હોય છે. આ જીવ તૃણ, કાષ્ટ, ફળ, પાંદડા, ટિડા આદિમાં પ્રાયઃ ઉત્પન્ન થાય છે. ઉદા. કીડી, ઉધાઈ, ધીમેલ, લીખ, જૂ, માંકડ, ગધેયાં, મંકોડા, ચાંચડ, કાનખજૂરા, ગીંગડા, ગોકલગાય, સાવા, ગુલ્મી, છાણના કીડા, ધાન્યના કીડા, ઘનેરાં આદિર ચાર ઈન્દ્રિય (ચઉરિ%િ) જીવઃ
ચતુરિન્દ્રિય જીવને (૧) સ્પર્શનેન્દ્રિય, (૨) રસનેન્દ્રિય, (૩) ધ્રાણેન્દ્રિય અને (૪) ચક્ષુરિન્દ્રિય એ ચાર ઈન્દ્રિય હોય છે. તેને (૧) સ્પ૧ જુએ છવ વિચાર પ્રકરણ ગા. ૧૫
ગા. ૧૬-૧૭
૨
)
