________________
સંસી પંચેન્દ્રિય જીવને ગજ અથવા ઔપપાતિક જન્મ હોય છે અને તેને મન હોય છે. દ્રવ્યમાન હોવાના કારણે આ જીવ હિત અહિત, સારઅસાર, હેય ઉપાદેય આદિ જાણું, પારખી, વિચારી, તારવી શકે છે, અને જે તે મનપર લે તો હેયને ત્યાગી ઉપાદેયને આદરી અમલમાં મૂકી શકે છે.
દરેક જીવને સ્પર્શનેન્દ્રિય અને મન એ બન્ને સમસ્ત દેહવ્યાપી હેાય છે, જ્યારે બાકીની દરેક ઈન્દ્રિય તેના નિયસ્થાને હોય છે,
સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય જીવના બે પ્રકાર છેઃ (૧) ગર્ભજ અને (૨) ઔપપાતિક. ગર્ભજ સરી પંચેન્દ્રિય જીવના બે પ્રકાર છેઃ (૧) તિચિ (૨) મનુષ્ય.
ઔપપાતિક સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય જીવના બે પ્રકાર છે :- (૧) દેવ અને (૨) નારક અસંત્રી અને સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય તિર્યંચ છવ:
સંસી અને અસંતી એ દરેક પ્રકારના પંચેન્દ્રિય તિર્યંચ જીવના . ત્રણ પ્રકાર છેઃ (૧) જળચર, (૨) સ્થલચર અને (૩) ખેચર.
મસ્ય, કાચબા, મગર, ગ્રાહ, શિશુમાર આદિ અનેક પ્રકારના જળચર પંચેન્દ્રિય તિર્યંચ છવ છે.
સ્થલચર પંચેન્દ્રિય તિર્યંચ છવના બે પ્રકાર છેઃ (૧) ચતુષ્પદ અને (૨) પરિસર્પક ચતુષ્પદ સ્થલચર પંચેન્દ્રિય તિર્યંચ વના બે પ્રકાર છે:- (૧) એક ખરીવાળાં. ઉદા. અશ્વ, ખચ્ચર, ગધેડાં આદિ (૨). બે ખરીવાળાં. ઉદા. ઊંટ, ગાય, ગવય, રોઝ, ભેંસ, મૃગ, સાબર, વરાહ, બકરાં, ઘેટાં, વરૂ, ચમર, કુરંગ, ગોકર્ણ આદિ. (૩) ચંડીપદ–જાડા પગવાળાં. ઉદા. હાથી, ગેંડા, ખડગ ૧ જુઓ જીવ વિચાર પ્રકરણું ગા. ૧૯
ગા. ૨૦–૨૧-૨૨-૨૩ ગા. ૨૧
