________________
ઉપયોગના બે પ્રકાર છેઃ (૧) અનાકાર-દર્શન અથવા છદ્મસ્થ જીવની અપેક્ષાએ અવ્યક્ત સામાન્ય જ્ઞાન અને (૨) સાકારવ્યક્ત વિશેષ જ્ઞાન.
સંસારી જીવને એકથી પાંચ ઇન્દ્રિય અને મન એ છમાંના દરેક દ્વારા અનાકાર ઉપયોગ-દર્શન અને સાકાર ઉપયોગ-વ્યકત વિશેષ જ્ઞાન હોય છે. સંસારી જીવની મન, વચન અને કાયા એ દરેક દ્વારા થતી પ્રવૃત્તિ-યોગ પણ જીવના ઉપગમૂલક છે.
સંસારી જીવની પિછાણ તેના આયુષ્ય અને શ્વાસોશ્વાસ એ બે દ્વારા થાય છે.
સિદ્ધ અને સંસારમાં વિચરતા કેવલીજીવને પહેલાં સાકારવ્યક્ત વિશેષજ્ઞાન અને પછી નિરાકાર-વ્યક્ત સામાન્યજ્ઞાન એ પ્રમાણે સમયાંતરે નિરંતર ઉપયોગ હોય છે; બાકીના સંસારી જીવને પહેલાં નિરાકાર અને પછી સાકાર એ પ્રમાણે સમયાંતરે નિરંતર ઉપયોગ હોય છે. આની વિશેષ ચર્ચા આગળ કરીશું. જીવના પ્રકાર :–
જીવના બે પ્રકાર છે – સિદ્ધ અને ૨ સંસારી. સિદ્ધ છવ:–
જેણે કર્મનો સર્વતઃ ક્ષય કર્યો હોય તે સિદ્ધ જીવ છે. સર્વ સિદ્ધ છવ એકજ પ્રકારના છે; એ સર્વે સત્, ચિત અને આનંદ સવરૂપ હોઈને અખંડ એવી પરમજ્યોતિર્મય સ્થિતિએ સદા માટે સિદ્ધસ્થાને રહે છે; સંસારના જન્મ મરણની ઘટમાલ તેને હોતી નથી.
સિદ્ધ જીવને “રાગ નથી, દ્વેષ નથી, આહાર નથી, જન્મ નથી, પર્યાપ્તિ નથી, શરીર નથી, દ્રવ્ય અને ભાવ ઈન્દ્રિય નથી, દ્રવ્ય અને ભાવ મન નથી, શ્વાસોશ્વાસ નથી, જરા નથી, મરણ ૧ જુઓ તસ્વાર્થાધિગમ સૂત્ર અ. ૨ સ. ૯-૧૦
, અ. ૨ સૂ. ૮
