________________
૩૩
લૌકિક અનુભવથી પણ આત્મા-જીવની સિદ્ધિ ન
દુનિયાના નિખિલ આસ્તિક દર્શને તે દેહ, ઇન્દ્રિય, મન અને આત્મા માને છે. નાસ્તિક દર્શન જે આત્મા–જીવને નથી માનો તે પણ દેહ અને ઈનિક તે માને છે. દેહ અને ઇન્દ્રિ થી મન પણ જુદુ માનવું જોઈએ. નાટક-સીનેમાદિ જોવામાં તલિન થયેલ વ્યકિતને ઘંટડી આદિને અવાજ થવા છતાં પણ ખબર પડતી નથી, કારણ કે મને ત્યાં નથી, માટે મન પણ જુદું માનવું જોઇએ. વ્યાધિથી પીડા પામતા એવા બિમાર માણસને ડૉકટર કે વૈદ્ય એમ કહે કે ભાઈ ? આ દવા કે ઔષધ લેવાથી તારું મન વિહલ થઈ જશે ? ત્યારે તે કહે કે “ભલે, મારું મન વિહત થઈ જાય, પણ મારા પ્રાણ બચાવો.”
આથી મન સિવાય પણ પ્રાણ નામની ભિન્ન વસ્તુ છે. વળી વ્યાધિથી અસહ્ય પીડા પામતા એ બિમાર માણસ બેલે “ભલે, પ્રાણ જતા હોય તે જાય પણ આ અસહય દુઃખ મારાથી સહન થઈ શકતું નથી.”
એ જણાવે છે કે મારા એ શબ્દથી સંબોધાતી આત્માજીવ નામની જુદી વસ્તુ છે.
આમ લૌકિક અનુભવથી પણ આત્મા–વની સિદ્ધિ થઈ શકે છે.
ક જીવ-વિષે દર્શનકારોની માન્યતા
માન્યતા
જગતમાં પ્રવર્તી રહેલા દર્શને પોતપોતાની પ્રમાણે પણ આત્મા–જવને રવીકારે છે. જુઓ
(૧) જૈનદર્શન–જીવને નિત્યાનિત્ય માને છે. (૨) બૌદશન–વને ક્ષણિક માને છે.
