________________
2
વળી વેદમાં એક વાકય છે કે
अस्तमिते आदित्ये याज्ञवालक्य ! चन्द्रमस्यस्तमिते शान्तेऽग्नौ, शान्तायां बाचि किं जयेोति रेवायं पुरुष : ? आत्मज्योतिरेवायं सम्राडिति होवाच ।
""
હૈ યાજ્ઞવાકય ? જ્યારે સૂર્ય અસ્ત થઈ જાય છે, ચંદ્ર અસ્ત થઈ જાય છે, અગ્નિ શાન્ત થઇ જાય છે, વચન અસ્ત થઈ જાય છે, ત્યારે પુરૂષમાં કઈ જ્યાતિ હાય છે ? એ સમયે સમ્રાટ્ આત્મ જાતિ છે.'
અર્થાત્ પુરૂષ આત્મ જયેાતિ છે. પ્રસ્તુતમાં પુરૂષનેા અ આત્મા અને જ્યેાતિને અર્થ જ્ઞાન છે, જ્યારે બાહ્ય સપકાશ અસ્ત થઇ જાય છે ત્યારે પણ આત્મામાં જ્ઞાનપ્રકાશ તે ઝળહળતા રહે છે જ. સાથી ? કે આત્મા સ્વયં જ્ઞાન સ્વરૂપ હોવાથી. આ વેદ વાકય પણ આત્મા-જીવ સ્વયં જ્ઞાન સ્વરૂપી છે એ વાત સિદ્ધ કરે છે.
આ રીતે પ્રત્યક્ષાદિ ચારે પ્રમાણેાથી પશુ માત્મા-જીવની સિદ્ધિ થઇ શકે છે.
ૐ અજીવના પ્રતિપક્ષી રૂપે જીવની સિદ્ધિ
વળી વિશ્વમાં અજીવ છે, તા. તેને પ્રતિપક્ષો—વિરાધી કાપણું હાવા જોઇએ. શાથી અે–અજીવમાં વ્યુત્પત્તિવાળા શુદ્ધપદને પ્રતિભેદ થયેલા છે માટે. જ્યાં જ્યાં વ્યુત્પત્તિવાળા શુદ્ધ પદ્મના પ્રતિ એધ હાય છે ત્યાં ત્યાં તેને પ્રતિપ્રક્ષી હોય છે. જેમ અઘટ તે પ્રતિપ્રક્ષી 'ધટ' અને ‘અપા’ ના પ્રતિપક્ષી પટ' વગેરે વિદ્યમા! છે, તેમ જીવ' તે। પ્રતિપક્ષી--વિરાધો 'જીવ' અવશ્ય વિદ્યમા
'
>
