Book Title: Jain Shasan 2003 2004 Book 16 Ank 01 to 48
Author(s): Premchand Meghji Gudhka, Hemendrakumar Mansukhlal Shah, Sureshchandra Kirchand Sheth, Panachand Pada
Publisher: Mahavir Shasan Prkashan Mandir
View full book text
________________
®@KCCC GIDC CCCCC CCCCC Cocketic elisa બળ એટલે શું ? શ્રી જૈનશાસન (અઠવાડીક) * વર્ષ: ૧૬ અંકઃ ૧૫ * તા. ૨૪-૨-૨૦૦૪
કાયા
દિવસ, રાત, પક્ષ, માસ, ઋતુ, વર્ષ એ પ્રમાણે સર્વ વ્યવસ્થા કાળને આધીન છે. સમય એ સૂક્ષ્માસૂક્ષ્મ કાળ છે. પ્રતિવિપળ, વિપળ, પળ, ઘડી, દિવસ, રાત, અહોરાત, પક્ષ માસ, ઋતુ, અયન વર્ષ પ્રમાણે કાળનાં વિભાગ આર્યવર્તમાં પ્રચલિત છે. જયારે પશ્ચિમના દેશોમાં સેકન્ડ, મીનીટ, કલાક, દિવસ, અઠવાડીયું, પક્ષ, માસ, ઇત્યાદિ કાળના વિભાગો છે. પ્રતિવિપળ કે સેકન્ડના પણ કલ્પનાથી અનેક વિભાગ કરી શકાય છે. જુદા જુદા દર્શનકારો કાળને જુદી જુદી રીતે સમજાવે છે. જયોતિષ તો કાળ ઉપર વિશિષ્ટ આધાર રાખે છે. સૂર્યની ગતિનો આધારે કાળની વ્યવસ્થા જયોતિષ સમજાવે છે. જૈન દર્શનમાં કાળના વિભાગ આ પ્રમાણે બતાવ્યા છે. ૧. સમય
૨. જઘન્ય અન્તમુર્હુત ૩. આલિકા
૪. ક્ષુલ્લકભાવ
૫. ઉચ્છવાસ
અથવા
૬. નિશ્વાસ
૭. પ્રાણ
૮. સ્ટોક
૯. લવ
૧૦. ઘડી
૧૧. અન્તમુર્હુત ૧૨. મુત
૧૩. દિવસ
૧૪. પક્ષ
૧૫. માસ
૧૬. તુ
૧૭. અયન
૧૮. વર્ષ
= સૂક્ષ્માસૂક્ષ્મ કાળ
= નવ સમય પ્રમાણ અસંખ્યાત સમયપ્રમાણ = ૨૫૬ આવલીકા
= ૨૨૨૩ ૧૨૨૯ આવલીકા
૩૭૦૩
-પ્રો. હંસાબેન ડી. શાહ, ‘સમકિત’ અઠવાલાઇન્સ, સુરત
૧૯. યુગ
= પાંચ વર્ષ
= ૮૪ લાખ વર્ષ
૨૦. પૂર્વાંગ ૨૧. પૂર્વ = ૭૦૫૬0000000200 વર્ષ ૨૨. ત્રુટિતાંગ, ૨૩. ત્રુટિવ, ૨૪. અડ રંગ, ૨૫. અરુ ૨૬. અવવાંગ ૨૭. અવવ, ૨૮. હુહુકાંગ, ૨૯. હુહુડ, ૩૦. ઉત્પલાંગ, ૩૧. ઉત્પલ ૩. પદ્માંગ, ૩૩. પટ્ટ૫૬, ૩૪. નલિનાંગ, ૩૫. નિધન, ૩૬. અર્થનિપુરાંગ, ૩૭. અર્થનિપુર, ૩૮. અયુ ડાંગ, ૩૯. અયુત, ૪૦. નયુતાંગ, ૪૧. નયુત, ૪૨ પ્રયુતાંગ, ૪૩. પ્રદ્યુત, ૪૪. ચૂલિકાંગ, ૪૫. ચૂલિકા, ૪૬, શીર્ષહેલિકાંગ, ૪૭. શીર્ષપહેલિકા.
પૂર્વ પછી અનુક્રમે ઉપર કહેલાં સર્વમ ૮૪ લાખે ગુણવાથી તે તે સંખ્યા આવે છે તેમાં શીર્ષહેલીકાની સંખ્યા આ પ્રમાણે છેઃ
૭૫૮૨૬ ૩૨૫૩૦૭૩૦૧૦ ૨૪ ૧૧ - ૫૭૯૭૩૫૬૯૮૭૫૬૯૬૪૦૬૨૧૮૯૬ -
૬૮૪૮૦૮૦૧૮૩૨૯૬ આની ઉપર એકનો ચાલીસ શૂન્ય એમ શીર્ષપહેલીકામાં સર્વ મળીને ૧૯૪ અંકો આવે છે.
=
= ૪૪૪૬- ૨૪૫૮ આવલિકા
૩૭૭૩ અથવા ૧૭૦ા
ક્ષુલ્લક ભવથી કાંઇક અધિક
= ૭ પ્રાણ
= ૮ સ્ટોક
= ૩૮૦ ૧૧
=
(ઉત્કૃષ્ટ) સમય ન્યુન બે ઘડી
= ૭૭ લવ અથવા ૬૫૫૩૬
ક્ષુલ્લકભાવ અથવા બે ઘડી
(અહોરાત્ર) ૩૦ મુર્હુત
= ૧૫ દિવસ
બે પક્ષ (૩૦ દિવસ)
= બે માસ
૧૮૭૯૫૫૧૭૯૫૫૦૧૧૨૫૯૫૪૧૯૦૦
૯૬૯૯૮૧૩૪૩૦૭૭૦૭૮૭૪૬૧ ૪૯૪૨૬૧૯૭૭૭૪૭૬૫૭૨૫૭૩૪૫૭૧૮૬૮૧૬ એ સીત્તેર અંકો પર ૧૭૦ શૂન્ય ચડાવવાથી ૨ ૫૦ અંકોની સંખ્યા છે તે સર્વઉત્કૃષ્ટ સંખ્યા ગણાય છે. અહીં સુધી વર્ષની ગણત્રીમાં આવે છે.
અહીંથી આગળ કાળની ગણતરી અસંખ્યાત વર્ષોની છે. એ સમજવા માટે ઉપમા માત્ર કામ આવે છે. અસંખ્યાત વર્ષનો એક પલ્યોપમ. દ કોડાકોડી પલ્યોપમનો એક સાગરોપમ, દસ કોડાકોડી સાગરોપમની એક અવસર્પિણી અને એટલા જ પ્રમાણની એક ઉત્સપીણીઅવસર્પિણી અને ઉત્કૃપીણી બંને મળીને એક કાળચક થાય એવા અનંત કાળચકે એક પુદ્ગલ પરાવર્ત થાય. આ સ[ વ્યવહારિક કાળનું સ્વરૂપ છે.
= છ માસ (૧૮૩ દિવસ)
= બાર માસ
(Dece(CCC) ૨૪૪ (CCCCCCCCCCCC",
