________________
૧૫૦ છે
જીવન નિમિત્તે કરાયેલા ઉક્ત ઈશારાથી હાર સમાધાન થઈ ગયું. અત્યાર આગમચ હું આ પ્રશ્નનો વિચાર હારી પિતાની ' ભૂમિકા પર રહીને કરતો હતો અને તેથી સાચા જવાબની નિજદીકમાં પહોંચવાને બદલે તદન ખોટી કલ્પનાઓ જ પામત હતા અને ભયભીત થતો હતો. હવે એ હમેશની મહારી : ભૂમિ–અધ્યાસ કે મહાવરા–ને ઘડીભર દાબી, ઉચા ભાનમાં અહડી, એવા સુકાન વગરના પુરૂષની સ્થિતિમાં ઉછળી, હાથી જોઉં છું તે એ સ્થિતિમાં કાંઈ જ ભયંકર લાગતું નથી. હું કલ્પી શકું છું કે એક નિર્દોષ બાળક જેમ હસતે મુખે કાળા નાગને પકડે કે એનાથી ક્રિયા-પ્રતિક્રિયા રૂપે ખેલ કરે, તેમ સુકાન વગરનો નિર્દોષ દિગમ્બર અથવા તત્ત્વવેત્તા જીવનનાગ સાથે હસતે મુખે ખેલે એનો અર્થ એ પણ નથી કે બાળક નાગથી મરતો નથી કે તત્વવેત્તા જીવનનાગની કઈ ક્રિયાથી મરતા નથી. “મહારે જીવવું છે” એવી અને “રખે મ્હારે મરવું પડે ” એવી જે બે પ્રકારની ઉંડી વૃત્તિ ( instincts ) , આપણામાં છે અને જેને આપણે “આશા” અને “ ભય’નામથી ઓળખીએ છીએ તે નથી તે બાળકમાં અને નથી તે તત્ત્વવેત્તામાં –અને તેથી એ બન્નેને. મૃત્યુને ખ” નથી. બાળક તેમજ તત્વવેત્ત બન્નેનું વર્તન આશય “વગરનું–સહજ સહજ (instinctive) હિઈ એકની તહેનાતમાં માતા અને બીજાની તહેનાતમાં ખુદ સમષ્ટિ–વિશ્વયોજના–સતત ખડે પગે ઉભી ' હોય છે. એકને અજાણતાં જ માતામાં વિશ્વાસ છે, બીજાને અજાણતાં જ સમષ્ટિમાં વિશ્વાસ છે. અને એ આ બન્નેની આ ચોક્કસ પ્રકૃતિ જ છે કે જેના કારણથી એક વડે ચેકસ ઘર. સ્વર્ગ સમું બને છે અને બીજા વડે જગત સ્વર્ગ સમું બને છે,
-જો કે બન્ને ઘર ”ના અને “જગત ના જબરા “જુલમગાર | (tyrants) પણ છે!”
