________________
પ્રવેશ
મરણ કરતા જીવને ભવિતવ્યના ચગે બહાર નીકળવાનું થાય છે, અને પૃથ્વીકાયાદિ નિઓમાં ફરવાનું થાય છે. એમાં બે જાતના જીવ હોય, એક ભવ્ય એટલે કે મેક્ષ પામવાની લાયકાતવાળા જીવ, અને બીજા અભવ્ય એટલે કે લાયકાત વિનાના. અભવ્યને તે કદી મેક્ષ જ નહિ; તેથી
ક્યારે ય શરમાવર્ત કાળ જ નહિ. ભવ્યને તે કાળ મળે. પણ મુખ્યતયા કાળના સહારાથી મળે; અર્થાત્ એટલે કાળ પસાર થયા પછી જ મળે. કાળના સહારાથી ચરમવમાં આવ્યા પછી હવે જીવને શુભ કર્મ–પુણ્યાઈને સહારો મળે તે પંચંદ્રિયપણું વગેરે મળે; અને ત્યાં પુરુષાર્થ કરે તે ધર્મ પામે. આમ ભવિતવ્યતા, કાળ, સ્વભાવ કર્મ અને પુરુષાર્થ આ પાંચ કારણ કામ કરી રહ્યા હોય છે. એમાં સારે મનુષ્યભવ વગેરે અને દેવ-ગુરુ-ધર્મના સવેગ મળ્યા પછી હવે ધર્મદષ્ટિ જાગી. એને અર્થ એ કે પહેલાં ચાર કારણ તે અનુકૂળ થઈ ગયા છે; હવે પુરુષાર્થ કરવાને બાકી રહે છે. પુરુષાર્થ કરનાર જીવ કઈ રીતે આગળ વધે છે, એને ક્રમ જુદી જુદી અપેક્ષાએ વિચારીએ.
[૧) ધર્મને એક વૃક્ષ કલ્પીએ તે પહેલાં ધમબીજ આત્મક્ષેત્રમાં વવાવું જોઈએ. એ ધમબીજ એટલે ધર્મ પ્રશંસા. બીજાના ધર્મને જોઈ, દા ત. (કેઈની તપસ્યા, કેઈનું મહાન દાન વગેરે જોઈ) “અહો ! કે સુંદર પ્રયત્ન એવી જે પ્રશંસા થાય તે ધર્મબીજ છે. કેવળ રંગરાગ કે સાટકાના પૂજારીને તે એમ લાગશે કે “આ શી મૂર્ખાઈ?
