________________
જનધર્મને સરળ પરિચય (૯) ઈન્દ્રિમાં જ્ઞાન કરવાની સ્વતંત્ર શકિત નથી; કેમકે મડદું થયે ઈન્દ્રિયે કાયમ હોવા છતાં કશું કરી શકતી નથી. વળી ચક્ષુ. શ્રોત્ર વગેરે એકબીજાથી તદ્દન જુદા હેઈ “જે હું વાજિંત્ર જોઉં છું તે જ હું શબ્દ સાંભળું છું, આવું આવું અલગ અલગ દશ્ય-રૂપ, શ્રવ્યશબ્દ, ઈત્યાદિનું એકીકરણ કરી શકે નહિ તે એ જ્ઞાન અને એકીકરણ વગેરે કરનાર કેઈ એક સ્વતંત્ર દ્રવ્ય હોવું જ જોઈએ અને તે જ આત્મા. શરીર કેઈ એક ચીજનથી. એ તે હાથ, પગ, મેં, માથું, છાતી, પેટ વગેરેને સમૂહ છે. એ કઈ એક વ્યક્તિ નહિ કે જે એકીકરણ કરી શકે. માટે એક સ્વતંત્ર વ્યક્તિ તરીકે આત્મદ્રવ્ય માનવું પડશે.
(૧૦) કેઈ એક ઈન્દ્રિય નાશ પામ્યા પછી પણ એના પૂર્વ અનુભવેનું સ્મરણ થાય છે, એ કરનાર આત્મા જ છે.
(૧૧) નવા નવા વિચારે, લાગણીઓ, ઈચ્છા તથા હાથ-પગ વગેરે અવયનું હલનચલન કરવાનો પ્રયત્ન કરનાર આત્મા છે. પોતે ધારે ત્યારે ચાલુ કરે અને ધારે ત્યારે બંધ.
(૧૨) આત્મા નથી એ બોલવા પર જ આત્મા પુરવાર થાય છે. વસ્તુ કયાંય વિદ્યમાન હોય એને જ બીજે નિષેધ થઈ શકે છે. જડને અજીવ કહેવાય છે, હવે જે જીવ જેવી વસ્તુ નહિ તે અજીવ શું ? જગતમાં બ્રાહ્મણ છે તે જ અબ્રાહ્મણ કહી શકાય.
(૧૩) શરીરના પર્યાય-શબ્દ યાને બીજા શબ્દ “દેહ” “કાય” “કલેવર છે. જીવના પર્યાય શબ્દ “આત્મા” “ચેતન
