________________
નય અને નિક્ષેપ
૨૦૭ (પૂર્વે ઘી ભરતા હતા પણ અત્યારે ખાલી છે, તે ઘડાને બોધ જે એમ કરાય કે પેલે ઘીને ઘડો માને છે, તે તે સમભિરૂઢ નયનું જ્ઞાન થયું)
આમ વસ્તુ એની એ છતાં એને જુદી જુદી અપેક્ષાએ અમુક અમુક ચક્કસ પ્રકારે બંધ થાય છે અને એ રીતે વ્યવહાર કરવામાં આવે છે, તે ભિન્ન ભિન્ન નયના ઘરના છે. એમ પદાર્થ ઉપર દ્રવ્ય ઉપર, પર્યાય ઉપર, બાહ્ય વ્યવહાર ઉપર કે આંતરિક ભાવ ઉપર દષ્ટિ રાખી ભિન્ન ભિન્ન નનું પ્રવર્તન થાય છે. તેથી ઉક્ત સાત નેને સંક્ષેપ શબ્દન–અર્થનય, કે દ્રવ્યાર્થિકનયપર્યાયાર્થિક નય, યા નિશ્ચનયય—વ્યવહારનય ઈત્યાદિરૂપ થઈ શકે છે.
નિક્ષેપ એક જ નામ જુદા જુદા પદાર્થમાં વપરાય છે, દા. ત. કઈ છોકરાનું નામ રાજાભાઈ પાડ્યું છે, તે તે રાજા તરીકે સંધાય છે. એમ કેઈ રાજાના ચિત્રને પણ રાજા કહેવાય છે. વળી કયારેક રાજપુત્રને રાજા કહેવાય છે, “આ બાપથી સવા રાજા છે, અને ખરેખર રાજા પણ રાજા કહેવાય છે. આમ “રાજાનું સ્થાપન કેવળ નામમાં કે, આકૃતિમાં, કે કારણી–ભૂત દ્રવ્યમાં પણ થાય છે, અને રાજાપણના ભાવમાં તે થાય જ છે. જૈન શાસ્ત્રમાં એને નિક્ષેપ કહે છે, ન્યાસ કહે છે. નિક્ષેપ એ વસ્તુના એક જાતના વિભાગ છે.
દરેક વસ્તુના ઓછામાં ઓછા 8 નિક્ષેપ થાય, ૪ વિભાગ પડે; જેમકે નામનિક્ષેપ, સ્થાપનાનિક્ષેપ, દ્રવ્યનિક્ષેપ,
