________________
અનેકાંતવાદ (સ્યાદ્વાદ) સપ્તભંગી-અનુયાગ
સપ્તભંગી
વસ્તુદ્રવ્યમાં અનંત પર્યાય, અનંત ધમ રહે છે. તેથી વસ્તુ અનંત પર્યાયાત્મક અનત ધર્માત્મક હાય છે. એમાં તે તે ધમ તે તે અપેક્ષાએ હાય છે, અને બીજી અપેક્ષાએ નથી હાતા. આ અપેક્ષા પર સાત જાતના પ્રશ્ન ઊઠે છે, અને તેનુ સમાધાન સાત પ્રકારે કરવામાં આવે છે. આ સાત પ્રકારને સપ્તભંગી કહે છે. અહીં પહેલાં વસ્તુનું પેાતાનું દળ, સ્થાન, સમય અને ગુણધર્મ એ વિધેય સ્વરૂપ અને એથી વિપરીત નિષેધ્ય સ્વરૂપ જોઈએ. દા. ત.
ઘડા એક વસ્તુ છે. એની સાથે સ્વદ્રવ્ય( ઉપાદાન )– સ્વક્ષેત્ર-સ્વકાળ—-સ્વભાવના સબંધ છે, પણ તે દ્રવ્ય સાથે વિધેય રૂપે, અસ્તિત્વ રૂપે,પરસ્પર સંકળાયેલા રૂપે, અનુવૃત્તિ રૂપે, સબદ્ધ છે. અર્થાત્ એ સ્વદ્રવ્ય માટી વગેરે ઘડામય છે. ત્યારે ઘડા સાથે પરદ્રવ્ય–પરક્ષેત્ર -પરકાળ-પરભાવને ય સંબંધ છે. પરંતુ તે દ્રવ્ય સાથે નાસ્તિત્વરૂપે, નિષઘ્યરૂપે, જુદાઈરૂપે, બ્યાવૃત્તિરૂપે. અર્થાત્ ઘડાથી એ તદ્દન અલગ છે. કોઈ એક ઘડાનુ સ્વદ્રવ્ય માટી છે, સ્વક્ષેત્ર રસાડું છે, સ્ત્રકાળ કારતક માસ છે, સ્વભાવ લાલ, મેટા, કિંમતી વગેરે છે. એથી ઊલટું ઘડાનું પરદ્રવ્યૂ સૂતર છે, પરક્ષેત્ર અગાશી છે, પરકાળ માગશર માસ છે, પરભાવ કાળા નાના, સસ્તા વગેરે છે. કેમકે ઘડી માટીમય છે, રસાડામાં છે, કારતક માસમાં માજીદ છે, અને ઘડા એ પેાતે લાલ છે, માટા છે, વગેરે. આ બધા સ્વદ્રત્ર્યાદિ વિધેય થયા. ત્યારે ઘડા સુતરના નથી જ, અગાશીમાં નથી જ, માગશર માસમાં નથી જ, કાળાનાનેા વગેરે નથી જ. આ સુતરાદ્રિ
૨૧૩
