________________
૨૧૨
જૈનધમ ના સરળ પરિચય
પણ બહુ તપાસને અંતે Principle of Relativity સાપેક્ષતાના સિદ્ધાંત અંકિત કરવા પડી છે,
ઉત્પાદ-ચય-કોન્ય
વસ્તુમાત્રને સાપેક્ષ રીતે જોઈ એ તેા જ યથા દર્શન થાય; કેમકે વસ્તુ અનેકની સાથે સંબંધ ધરાવે છે, તેમ જ એમાં મૂળ સ્વરૂપ અને નવનવી અવસ્થા એટલે કે દ્રવ્યપણુ અને પર્યાય, એમ એ સ્થિતિ હાય છે. દ્રવ્યરૂપે એ ધ્રુવ (કાયમ) રહે છે, અને પર્યાયરૂપે ઉત્પન્ન થાય છે તથા નાશ પામે છે. વસ્ત્રના પહેલાં તાકા હતા, હવે કાટ–ખમીશ વગેરે કપડાં સીવડાવ્યાં, ત્યાં વસ્ર વદ્રવ્યરૂપે તે કાયમ રહ્યુ, પરંતુ તાકા-પર્યાયરૂપે નાશ પામ્યું અને કાટ-પર્યાય વગેરે રૂપે ઉત્પન્ન થયું. માણસ કારકૂન-પર્યાયરૂપે મટી અમલદાર —પર્યાય રૂપે થયા, ત્યાંય માણુસ માનવ દ્રવ્યરૂપે કાયમ રહ્યા, પર્યાયરૂપે ફર્યાં. વસ્તુ નવી આ ક્ષણની મટી જૂની અતીત ક્ષણરૂપે થઈ, પણ વસ્તુરૂપે તા રહી જ. આમ વસ્તુમાં પર્યા-ચરૂપે ઉત્પત્તિ, વિનાશ રહે છે અને દ્રવ્યરૂપે ધ્રૌવ્ય, સ્થ રહે છે. આખા વિશ્વમાં આ સ્થિતિ છે. સદાનું કાયમ ગણાતુ આકાશ પણ એકાંતે એકલું નિત્ય જ છે એવું નથી; કિન્તુ અનિત્ય પણ છે. દા. ત. ઘટાકાશ, પરખ–આકાશરૂપે અનિત્ય છે. પરબની ઝૂંપડી બનાવી ત્યારે એટલું પરમાકાશ નવું ઉત્પન્ન થયુ. વળી એ તૂટી ગઈ ત્યારે એ પરમાકાશ નષ્ટ થયુ આ પરાકશ કાંઈ આકાશથી જુદી ચીજ નથી. માટે આકાશ જ તે રૂપે ઉત્પન્ન અને નષ્ટ થયુ' કહેવાય; જ્યારે આકાશરૂપે કાયમ છે.
