________________
કષાય પણ આ અતિઉગ્ર જાતના અનંતાનુબંધી કેાધ-માન-માયાલાભ, એવી માન્યતાના પ્રતિબંધક છે. પહેલાં કષાય દબાઈને આ તત્વ–શ્રદ્ધા થઈ હય, તે ય આ અનંતાનુબંધી કષાયના ભાવે જાગતાં તેને તેડી નાખે છે, સમ્યકત્વથી નીચે પાડી પહેલા મિથ્યાત્વ ગુણઠાણે લઈ આવે છે.
૨. અપ્રત્યાખ્યાનીય કષાય એટલે હિંસાદિ પાપ અકર્તવ્ય છે એવું સમજાતું ય હોવા છતાં વીર્યના અભાવે પ્રત્યાખ્યાનને અર્થાત પચ્ચકખાણને એટલે કે પાપત્યાગની પ્રતિજ્ઞાને ભાવ ન થવા દે, પ્રતિજ્ઞાને ભાવ આવ્યો હોય તો એને નષ્ટ કરી દે. એવા એ ઉગ્ર કટિના કષાય હાય છે. એથી જ અવિરતિ ઊભી રહે છે, દેશવિરતિપણું અટકે છે. જીવ જાણતો હોય છતાં એ ગળિયે રહે છે કે “લાવ આટલા પ્રમાણમાં તે પાપ-ત્યાગની ભારે પ્રતિજ્ઞા એવુ નથી કરી શકતે.
૩. પ્રત્યાખ્યાનાવરણ કષાય એટલે જે સર્વથા પફખાણ રેકનાર નહિ, પરંતુ એનું અમુક આવરણ ઊભું રાખે, અર્થાત પહેલી અને બીજી કક્ષાના કષાય દબાઈ જવાથી ભલે શ્રદ્ધા અને થોડું પચ્ચકખાણ આવે, પરંતુ આ ત્રીજી કક્ષાના કષાયની હાજરી બાકીની વિરતિનું રોકાણ કરે છે. દા. ત. પહેલી કષાય ચેકડી જવાથી હિંસાને પાપરૂપ માની અકર્તવ્ય માની; અને બીજી કષાય ચેકડી જવાથી ત્રસ જીવની જાણી જોઈને હિંસા કરવાનું પ્રતિજ્ઞાપૂર્વક રેકર્યું. પરંતુ હજી એની (ત્રસની) અજાણે હિંસા થાય છે, તેમ જ જાણતાં કે અજાણતાં સ્થાવર જીવોની હિંસા થાય તે બંધ નથી કરી.
