________________
દર
જૈન ધર્મના સરળ પરિચય
મમતા, આસક્તિ, વગેરે. હાસ્ય, શેક, હષ, ઉદ્વેગ ભય, દુંગ છા અને કામવાસના એ કષાયના પ્રેરક છે, તેમ જ કષાયનું નિમિત્ત પામી જાગે છે, માટે એને નાકષાય કહેવાય છે. અહી આશ્રવમાં માત્ર કષાયના ઉલ્લેખ છે, એટલે નાકષાય ખાદ્ય નથી, કેમકે એથી પણ કમ બંધાય છે. માટે નાકષાયના સમાવેશ કષાયમાં જ સમજવાના છે, એ પણ આશ્રવ છે.
કષાય મુખ્ય ચાર છે. કોધ-માન-માયા-લેાલ. આ ચાર કષાયની ચાકડીમાં દરેક કષાય પાછા ચાર જાતના હોય છે. અતિઉગ્ર, ઉગ્ર, મધ્યમ અને મંદ. એનાં શાસ્ત્રીય નામ કમશઃ આ પ્રમાણે છે, અનંતાનુખંધી કષાય, અપ્રત્યાખ્યાનીય કષાય, પ્રત્યાખ્યાનાવરણુ॰ અને સંજવલન૦ આ ચાર કષાય–ચેાકડીમાં દરેકમાં ક્રોધાદિ ૪ આવે.
૧. અનંતાનુબંધી કષાય એ અનંતના એટલે કે અનંત સંસારના અનુબંધ કરનારા છે, બધન પર મધન લાદનારા યાને સ`સારની પરપરા ચલાવનાર છે. એ કષાય સામાન્ય રીતે મિથ્યાત્વની સાથે રહેનારા હાય છે, અને એમાં અતિઉગ્રપણું એ છે કે એમાં જીવ તદ્ન ભાનભૂલા અને છે. હિંસાદિ પાપ અને ઇષ્ટ-અનિષ્ટ વિષયે। પાછળ એવા ઉદ્મ રાગષથી વર્તે છે કે એમાં એને કશુ ખાટુ લાગતુ' નથી, ભય નથી, એ પાપ અકત્મ્ય લાગતા નથી, કર્તવ્ય માની રાચીને કરે છે. એવા અતિઉગ્ર હાવાથી એ સમ્યકત્વના ઘાતક છે. સમ્યકત્વ એટલે તત્વશ્રદ્ધા. એમાં પાપને પાપ માનવું, અકાર્ય અકન્ય માનવું જરૂરી છે.
