________________
<<
જૈનધર્મનો સરળ પરિચય શંકા પણ પડે, એ જીવ ચોક્કસ ભવ્ય હોય છે, અને તે પણ ચરમાવમાં આવેલો હોય છે. કેમકે ચરમાવર્તકાળમાં જ અંતરમાં ‘ડે ઊંડે મેક્ષ તરફ સહેજ પણ રુચિ થાય; ને એ થઈ હોય તે જ આવો સંસાર-ભ્રમણને ભય ઊભું થાય છે, ને આવી શંકા પડે છે.
છેલ્લા પુદગલપરાવર્ત-કાળ પહેલાં એટલે કે અ-ચરમાવર્તકાળમાં મોક્ષની રુચિ નહિ થવાનું કારણ દેહ દષ્ટિ અને જડ સુખને આવેશ વગેરેને પિષનાર સહકમળ છે. સહજમળ નિબિડ અંધ રાગ-દ્વેષરૂપ છે, એને ઠીક ઠીક હાસ થાય ત્યારે જ મેક્ષ અને ધર્મ ઉપર દષ્ટિ જાય. એ વસ્તુ, જીવ ચરમાવતમાં આવે, ત્યારે જ બની શકે છે. જેમ બિમારને રેગ પાક ન હોય ત્યાં સુધી અન્નની રુચિ નથી થતી; એવી રીતે ચરમાવતમાં ધર્મ ચિ નથી થતી.
ચરમાવર્તમાં પણ પ્રવેશ થતાં તરત જ બધાને મેક્ષ અને ધર્મની રુચિ થાય એવું ય નથી હોતું; વહેલા મોડા પણ થાય છે. એ થયાનાં લક્ષણ ત્રણ છે,–(૧) દુઃખી ઉપર દયા, (૨) ગુણવાન ઉપર ઢષ નહિ, અને (૩) ચિત્ય; આ ત્રણ કોઈ દુન્યવી લાભ આંચકી લેવા માટે નહિ, પણ નિઃસ્વાર્થ ભાવે થાય, હૃદયની તેવી કુણશના લીધે પ્રગટે, તે માની શકાય કે નિબિડ રાગ-દ્વષ રૂપી સહજ મળ ઘસારે પડયો છે. સહજમળને હાસ થાય ત્યારે જ વિષયકષાયને આંધળે આવેશ મંદ પડે છે, આત્મતત્વ તથા મોક્ષ લક્ષમાં આવે છે, અને ધર્મ તરફ દૃષ્ટિ જાય છે.
