________________
જગવ્યુ કાણુ ? ઇશ્વર નહિ.
૨૯
પ્રશ્ન—અહી' છ ટુબ્યામાં પૂર્વે ધર્માસ્તિકાય કહ્યો એમાં અસ્તિકાય એટલે શું અને અસ્તિકાય કાણુ કાણુ ? ઉત્તર—અસ્તિ=અ'શ, પ્રદેશ. કાય=સમૂહ. જે દ્રવ્યમાં અંશ યાને પ્રદેશના સમૂહ હોય તેનું નામ અસ્તિકાય. દા. ત. ધર્મ નામનું દ્રવ્ય લેાકવ્યાપી એક દ્રવ્ય હાવા છતાં તે સમસ્ત નહિ પરંતુ પેાતાના અમુક અમુક અંશથી ત્યાં રહેલા જીવ કે પુદગલને ગતિમાં સહાય કરે છે. એથી એમાં અંશ સામિત થાય છે.
અસ્તિકાય પાંચ છે, જીવાસ્તિકાય, પુદગલાસ્તિકાય, આકાશાસ્તિકાય,ધર્માસ્તિકાય, અધર્માસ્તિકાય ભાગ છૂટા પડી શકે યા ન પડી શકે, પણ જ્યાં અંશ કલ્પી શકાય તેનુ નામ અસ્તિકાય.
કાળ જ્યારે જુએ ત્યારે માત્ર વમાન એક સમયરૂપ જ મળે, સમુહ ન મળે, તેથી કાળ એ અસ્તિકાય નથી. વળી એક અપેક્ષાએ કાળ એ જીવાદિ દ્રવ્યના પર્યાય જ છે, તેથી સ્વતંત્ર દ્રવ્યરૂપ નથી માનાતા એટલે પાંચ અસ્તિકાય ન્યા એ જ વિશ્વ.
--જગત્કર્તા કાણુ ? ઈશ્વર નહિ.
વિશ્વનું સર્જન સંચાલન કોઈ ઇશ્વર કે ઇશ્વરીય શક્તિ નથી કરતી, કિન્તુ જીવ અને કમ કરે છે. પુરુષાથ જીવના, અને ટેકા કના. આ ઉપરાંત જો ઈશ્વરને જગત્કર્તા તરીકે લાવીએ તે અનેક પ્રશ્ન ઊભા થાય છે કે (૧) એ કયા પ્રયાજને ઘડભાંગ કરે ? (૨) અમુક જ જાતનુ કેમ કરે ? (૩)
