________________
જૈનધર્મને સરળ પરિચય કેને? સાવકી માને. ખરેખર તે એને એ પુત્ર નથી. છતાં ઓરમાયા સંબંધથી એને જ કહેવાય છે. એમ પરપર્યાય ઘડાને જ કહેવાય.
આ સ્વપર્યાય ચાર રીતે હોઈ શકે. (૧) દ્રવ્યપર્યાય, (૨) ક્ષેત્રપર્યાય, (૩) કાલપર્યાય અને(૪) ભાવપર્યાય. (૧) દ્રવ્યપર્યાય એટલે વસ્તુના મુખ્યદલ (ઉપાદાન)ની અપેક્ષાએ પર્યાય (ર૩) વસ્તુને રહેવાના ક્ષેત્ર અને કાલની અપેક્ષાએ ક્ષેત્રપર્યાય, કાલપર્યાય-(૪) વસ્તુના ગુણધર્મ એ ભાવપર્યાય. દા. ત. કપડામાં સૂતર એ દ્રવ્યપર્યાય. કપડું કબાટમાં રહેલું એ ક્ષેત્રપર્યાય, નવું યા અમુક માસનું એ કાલપર્યાય, સફેદ ચીકણું, કિંમતી કેટરૂપે, અમુક વ્યકિતની માલિકીનું વગેરે વગેરે એ ભાવપર્યાય.
આ દ્રવ્યાદિ પણ બે રીતે (૧) સ્વદ્રવ્ય, સ્વક્ષેત્ર, સ્વકાલ, સ્વભાવ પર્યાય, અને (૨) પરદ્રવ્ય, પરક્ષેત્ર, પરકાલ, પરભાવ પર્યાય. દા. ત. ઉપર કહ્યા તે વસ્ત્રના સુતરાઉપણું, કબાટમાં રહેલા પણું વગેરે એ સ્વદ્રવ્યાદિ પર્યાય છે, અને એ જ વસ્ત્રમાં રેશમીપણું શરીર પર રહેલાપણું, લાલાશ, ફેરાપણું–સસ્તાપણું, ખમીસપણું. અમુકની માલિકી, વગેરે એના પરદ્રવ્યાદિ પર્યાય છે.
આથી એક વાત સ્પષ્ટ થાય છે કે અવસ્થા એકલી નથી રહેતી પણ કેઈ આધાર દ્રવ્યને લઈને રહે છે. દ્રવ્ય છે તે એમાં અવસ્થાઓ આવે છે ને જાય છે, એટલે જ વિદ્યુતશકિત, લેહચુંબકની આકર્ષણ શકિત, વગેરે પણ પુદ્ગલ દ્રવ્યને લઈને
