________________
જીવને જન્મ પિતાના પર્યાપ્ત નામકર્મના બળે પિતાને ચગ્ય સર્વ પર્યા પ્તિએ ઊભી કરે. અપર્યાપ્ત નામકર્મના લીધે એ પૂરી ઊભી કર્યા પહેલાં કાળ કરી જાય છે. એવા જીવ અપર્યાપ્ત કહેવાય. જે પર્યાપ્ત છવો છે એ પછી જીવનભર આ પર્યાપ્તિબળ પર આહાર ગ્રહણ–પરિણમન કરી પિષણ વગેરે કરે છે.
૧૦ પ્રાણું–જીવનમાં ૧૦ પ્રકારની પ્રાણશકિત છે. ઈન્દ્રિયેની શક્તિ ૫, મન-વચ-કાયાનું બળ ૩, શ્વાસોચ્છવાસ ૧, અને આયુષ્ય ૧. એકેન્દ્રિય જીવને ૧ ઈન્દ્રિય+1 કાયબળઉછૂવાસઆયુ-૪ પ્રાણ છે. દ્રીન્દ્રિયથી વચન-બળ અને એકેક ઈન્દ્રિય વધે. એટલે દીન્દ્રિયને ૬ પ્રાણ, ત્રાન્દ્રિયને ૭, ચતુરિન્દ્રિયને ૮ પ્રાણ, પંચેન્દ્રિયને ૯ કે ૧૦ પ્રાણ હેય. પંચેન્દ્રિયમાં મન વિનાના પણ છવ હોય છે; એમને ૯ પ્રાણ હેય છે. મન વિનાના છ અસંશી કહેવાય. મનવાળી સંજ્ઞી કહેવાય. સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિયને પ્રાણે ઉપરાંત મન-બળ મળતાં ૧૦ પ્રાણ હોય છે.(સંજ્ઞી એટલે સંજ્ઞાવાળા. સંજ્ઞા એટલે આગળ પાછળના કાર્ય-કારણે વિચારવાની શક્તિ) દેવનારકને જન્મીને મનઃ પર્યાપ્તિ પ્રાપ્ત થતાં એ સંજ્ઞી બને જ ત્યારે મનુષ્ય તિર્યંચમાં મન પર્યાપ્તિ મળે જ નહિ એવા પણ છ હોય ને મળે એવા પણ હોય. તેથી એમાં બે પ્રકાર, ૧. સંજ્ઞી અને ૨. અસંજ્ઞી.
૮૪ લાખ એનિ–જીને જન્મવા માટે ૮૪ લાખ યોનિ છે. યોનિ એટલે ઉત્પત્તિ-સ્થાન. તે સ્થાન સમાન રૂપ, રસ, ગન્ય, સ્પર્શવાળા પુદ્ગલનું હોય તે એક જ યોનિ
