________________
દિવ્ય-ગુણ–પર્યાય
પુદગલ દ્રવ્યમાં ગુણે.-રૂપ, રસ, ગંધ, સ્પશ આકૃતિ વગેરે છે અને પર્યાયે જુદી જુદી અવસ્થાઓ છે. દા. ત. સેનામાં પીળાશ, ભારેપણું, કઠોરતાદિ એ ગુણે છે અને લગડીપણું, પ્રવાહીપણું, કંઠીપણું વગેરે પર્યા છે. એમ દૂધપણું, દહીંપણું માખણપણું વગેરે પર્યાય છે. પૃથ્વી જલ, અગ્નિ, કાષ્ઠ, પત્થર, પવન, ધાતુ, તિમિર, વીજળી, પ્રકાશ, શદ, છાયા વગેરે બધાએ પુદ્ગલના રૂપક છે.
આકાશકિવ્યને ગુણ અવગાહ છે. એથી વસ્તુને એ પિતાનામાં અવગાહે છે, વસ્તુને પિતે અવકાશ–દાન કરે છે, અને એના પર્યાયે કુંભાકાશ, ગૃહાકાશ વગરે છે. ઘડો પડ્યો છે. તે એ ઘડાએ રેકેલ આકાશને ભાગ ઘટાકાશ કહેવાય, ઘરે ઘરમાં ફૂટી ગયે, તે તે જ ઘટાકાને હવે ગૃહાકાશ કહીશું.
ધર્માસ્તિકાય દ્રવ્યમાં ગતિસહાયકતા, એકવ વગેરે ગુણ છે, અને જીવધર્માસ્તિકાય, પુદ્ગલ-ધમસ્તિકાય વગેરે પર્યાય છે; એમ અધર્માસ્તિકાય દ્રવ્યમાં સ્થિતિસહાયકતા, એકત્વ વગેરે ગુણ છે. જીવ-અધર્માસ્તિકાય, પુદ્ગલ-અધર્માસ્તિકાય પર્યાય છે.
કાળ દ્રવ્યમાં નવું–જુનું કરવાની વર્તના, એ ગુણ છે. વર્તમાનકાળ, ભૂતકાળ, સૂર્યોદયકાળ, મધ્યાહ્નકાળ, બાલ્યકાળ, તરુણકાળ વગેરે પર્યાય છે. અન્યમને કાળ પર્યાયરૂપ જ છે.
