________________
૧૬
જૈનધર્મને સરળ પરિચય માન્યું કે એક, શુધ્ધ, બુધ (આત્મા) એ જ તત્વ છે. હવે જે એમ જ હોય તે વિધિ-નિષેધ કેમ ઘટે ? નિષેધ એ છે કે “કેઈ પણ જીવને મારો નહિ” જો આત્મા એક જ હોય, બીજે કઈ આત્મા હાય જ નહિ, તે પછી કહ્યું કે મારે ?
એમ કેઈએ તત્વ માન્યું કે આત્મા ક્ષણિક છે, અર્થાત ક્ષણમાં નાશ પામે છે. બીજી ક્ષણે બીજે ન આત્મા પેદા થઈ ક્ષણમાં નાશ પામે છે. આ પ્રમાણે આત્મા ક્ષણે ક્ષણે નાશ પામે છે. આત્મતત્વ જે આવું ક્ષણિક હોય તે નિષિદ્ધ હિંસાના અનાચરણને અને વિહિત તપ-ધ્યાનનું ફળ કેને? કેમકે હિંસા કે તપ-ધ્યાન કરનાર આત્મા તે ક્ષણમાં નાશ પામ્યો. એમ જીવ એકાંતે નિત્ય જ હોય, અર્થાત એનામાં કઈ પણ ફેરફાર થાય જ નહિ. તે પછી ફળભેગને માટે જરૂરી પરિવર્તન કયાં રહેશે? માટે આ તાવ-સિધાન્તની માન્યતામાં વિધિ નિષેધ અને આચાર અનુષ્ઠાન સંગત ન. બન્યા.
જૈનધર્મ કહે છે “આત્મા અનંતા છે, વળી એ નિત્યાનિત્ય છે. તેથી વિધિ-નિષેધ અને આચાર તત્વ–સિધ્ધાન્તની. સાથે સંગત બની શકે છે. આત્મા અનંત છે તેથી એકને બીજાની હિંસાને પ્રસંગ હોઈ શકે છે. તેમ નિત્યાનિત્ય છે, એટલે જીવ, દ્રવ્ય તરીકે નિત્ય અને અવસ્થા (પર્યાય) તરીકે અનિત્ય છે, તેથી હિંસાદિના ફળ ભોગવવા એ કાયમ છે, અને અનિત્ય છે એટલે અવસ્થા બદલાય છે, તેથી ફળ ભોગવવા માટે બીજી અવસ્થા આવી શકે છે. આમ જન ધમ ત્રણે પરીક્ષામાં પાસ થવાથી સે ટચના સેના જે શુદ્ધ છે. આ ઉપરથી ધર્મનું સ્વરૂપ શું હોઈ શકે એ સમજાશે.
