________________
ધમ પરીક્ષા
૧૫
66
૧. પહેલી વાતઃ—કષ એટલે કસોટી-પરીક્ષામાં પાસ એ કે જેમાં ચેાગ્ય વિધિ-નિષેધ કહ્યા હાય; અર્થાત્ અમુકની પ્રવૃત્તિનુ* ચેાગ્ય વિધાન ક્યું " હાય અને અમુકના યેાગ્ય નિષેધ એટલે કે અમુકથી નિવૃત્ત થવાનું કહ્યું હાય, અમુકના આદર અને અમુકના ત્યાગ કરવાનું યેાગ્ય ફરમાવ્યુ` હાય, દા. ત. જ્ઞાન, ધ્યાન, તપ વગેરે કરવા અને હિંસાદિ છેડવા.” આમાં જ્ઞાનાદિનું વિધાન અને હિ'સાદિના નિષેધ છે. ૨. ત્રીજી વાત :—વિધિનિષેધને અનુરૂપ અર્થાત પુષ્ટ કરનાર આચાર-અનુષ્ઠાન જે ધર્મોમાં ફરમાવ્યાં ઢાય તે છેદ-પરીક્ષામાં પાસ કહેવાય. ઢા. ત. પહેલા નિષેધ તા કર્યો કે કેાઈ જીવની હિંસા નહિ કરવી. પછી અનુષ્ઠાન તરીકે કહ્યુ. પશુને મારીને યજ્ઞ કરવા, તે આ કાંઇ નિષેધને અનુરૂપ ન થયું. ઉલટું હિંસાના નિષેધના ભંગ કરનારુ' થયું'. માટે એ ધમ છેઃ-પરીક્ષામાં પાસ ન થાય. જૈન ધર્મીમાં આવું નથી. કેમકે ગૃહસ્થ કે સાધુ માટે જે આચારઅનુષ્ઠાન ખતાવ્યા છે, એ વિધિ અને નિષેધની સાથે સંગત છે, પોષક છે. સાધુ માટે કહ્યું, ‘ સમિતિ ગુપ્તિ પાળા, અર્થાત્ જીવરક્ષા થાય એ રીતે ચાલે, મેલા, બેસા, ઊઠા, ભિક્ષા લેા...’ વગેરે ગૃહસ્થ શ્રાવકને પણ સામાયિક વ્રત, નિયમ, દેવગુરુ-ભક્તિ વગેરે અનુષ્ઠાના એવા ખતાવ્યાં છે કે જે વિધિ-નિષેધથી સહેજ પણ વિરુદ્ધ જતાં નથી.
ત્રીજી વાત :—ધમની તાપ-પરીક્ષા એ છે કે વિધિનિષેધ અને આચાર-અનુષ્ઠાન સંગતુ બની શકે એવા તવ અને સિદ્ધાન્ત માન્ય હોવા જોઇએ. દા. ત. તત્ત્વ
