________________
-૧૨
ભગવાન બુદ્ધ
સંસ્કૃતિ નષ્ટપ્રાય થઈ અને તેની જગ્યાએ હિંસાત્મક યજ્ઞયાગની પ્રથા
સભેર ફેલાવા લાગી. સપ્તસિંધુને બદલે ગંગા-યમુનાને વચ્ચેનો પ્રદેશ જ આર્યાવર્ત થયો !
અહિંસા ટકી રહી જૂની અહિંસાત્મક અગ્નિહોત્રપદ્ધતિ મૃતપ્રાય થઈ, તેમ છતાંય તે તદ્દન નષ્ટ થઈ નહિ. તે સંસ્કૃતિએ રાજદરબાર અને ઉપલા વર્ગના લકેપરનું પોતાનું પ્રભુત્વ જતું કરીને જંગલનો આશ્રય લીધે. એટલે જે લેકે અહિંસાત્મક સંસ્કૃતિને વળગી રહ્યા તેમણે પિતાની તપશ્ચર્યા જંગલનાં ફળમૂળ પર છવીને ટકાવી રાખી. જાતક–અક્કથામાં આવા લોકોની અનેક વાર્તાઓ આવે છે. નવી સ્થપાયેલી હિંસાત્મક યજ્ઞપદ્ધતિથી કંટાળી જઈને અનેક બ્રાહ્મણો અને બીજા વર્ણના લેકે જંગલમાં જઈને આશ્રમો વસાવીને તપઃ સાધના કરતા હતા. વર્ષમાં અમુક દિવસ આ લોકો ખાટી અને ખારી ચીજો ખાવા માટે લેકવસ્તીમાં આવતા અને ફરી પાછા પિતાના આશ્રમમાં ચાલ્યા જતા. ટૂંકામાં, સપ્તસિંધુના યતિઓની જેમ મધ્ય હિંદુસ્તાનના ઋષિમુનિઓ નષ્ટ ન થતા જંગલનો આશ્રય લઈને તપશ્ચર્યા કરતાં કરતાં તેમણે પોતાની હસ્તી ગમે તેમ કરીને જાળવી રાખી.
આધુનિક દાખલે આને માટે આધુનિક ઇતિહાસને એક દાખલો આપી શકાય. પશ્ચિમ સિંહલદીપ પિચુંગીએ છતી લીધું, અને ત્યાંના બુદ્ધ મંદિર અને ભિક્ષુઓના વિહારે પાડી નાખીને તેમણે બધાને જબરદસ્તીથી રોમન કેથોલિક ધર્મની દીક્ષા આપી. આ વખતે સિહલરાજા બુદ્ધની દંતધાતુ સાથે લઈને ક્યાંડીના જંગલમાં ભાગી ગયો; અને ત્યાં ડુંગરાઓમાં તેણે પોતાની નવી રાજધાની સ્થાપી. પિચુગીઝાના હાથમાંથી બચવા પામેલા પશ્ચિમ સિંહલદ્વીપના ભિક્ષુઓ બની શકે
