________________
યજ્ઞયાગ
૨૧૯
પ્રાચીનકાળમાં મહાવિજિત નામનો એક પ્રખ્યાત રાજા થઈ ગયો. એક દિવસ તે એકાંતમાં બેઠા હતા ત્યારે તે રાજાના મનમાં એ વિચાર આવ્યો કે મારી પાસે ઘણું સંપત્તિ છે; તેને હું મહાયજ્ઞમાં વ્યય કરે તો તે કૃત્ય મને ચિરકાલ હિતાવહ અને સુખાવહ થશે. આ વિચાર તેણે પોતાના પુરે હિતને કહ્યો અને તે બે, “હે બ્રાહ્મણ, હું મહાયજ્ઞ કરવા ઈચ્છું છું. તે કઈ રીતે કરવાથી મને હિતાવહ અને સુખાવહ થશે તે મને કહે.” પુરોહિત બોલ્યો, “આજકાલ આપણું રાજ્યમાં શાંતિ નથી; ગામ અને શહેર લૂંટાય છે, રસ્તામાં લૂંટફાટ ચાલે છે. આવી પરિસ્થિતિમાં આપ લેકે ઉપર કર નાખશો તે કર્તવ્યથી વિમુખ થશે. આપને કદાચ એમ લાગશે કે શિરચ્છેદ કરીને, કારાગૃહમાં નાખીને, દંડ કરીને અથવા પોતાના રાજ્યમાંથી હદપાર કરીને ચોરોનો બંદોબસ્ત થઈ શકશે. પણ આ ઉપાયોથી બંડનો પૂરેપૂરે બંદેબસ્ત થઈ નહીં શકે, કારણ કે જે ચોરે બાકી રહેશે, તેઓ ફરી બળવો કરશે. બળ તદ્દન નષ્ટ કરવાને સાચો ઉપાય આ પ્રમાણે છે-આપના રાજ્યમાં જેઓ ખેતી કરવા ઈચ્છે છે, તેમને બી-બિયાણ પૂરતા પ્રમાણમાં મળે એવી વ્યવસ્થા કરે. જેઓ વ્યાપાર કરવા ઈચ્છે છે તેમને મૂડી ઓછી ન પડે એમ કરે. જેઓ સરકારી નોકરી કરવા માગે છે, તેમને યોગ્ય વેતન આપી યોગ્ય કામે લગાડે. આવી રીતે બધા માણસો પોતપોતાના કામોમાં મશગૂલ રહેશે તો રાજ્યમાં બંડ થવાનો સંભવ રહેશે નહિ અને વખતસર કર વસૂલ કરીને તિજોરી ભરાયેલી રહેશે, બંડખોરોનો ઉપદ્રવ નષ્ટ થવાથી લેકે નિર્ભયતાથી પિતાના દરવાજા ઉઘાડા મૂકી બોલબચ્ચાંઓ સાથે ખૂબ આનંદથી રહેવા માંડશે.”
પુરોહિત બ્રાહ્મણે કહેલો બંડ શમાવવાનો ઉપાય મહાવિજિત રાજાને ગમ્યો. પિતાના રાજ્યમાં જે લોકો ખેતી કરવાને માટે સમર્થ હતા તેમને બી-બિયારણ આપીને તેણે ખેતી કરવા પ્રેર્યા;
