________________
૨૯૮
ભગવાન બુદ્ધ
માટે તે રચાયા છે. તેમાં તેની માતા ઊભી હતી ત્યારે પ્રસ્ત થઈ અને બેધિસત્ત્વ સાત દિવસને થયા પછી તે પરલોકવાસી થઈ. એ બે પ્રસંગ સાચેસાચ બન્યા હોવા જોઈએ, બાકી બધી કવિકલ્પના.
ત્યારપછી અથવા તેની આગળપાછળ કેટલેક સમયે સાતમો ખંડ લખાયો હશે. આ મઝિમનિકાયના અરિયપરિયેસન સુત્તમાં, નિદાનવગ્રસંયુત્તમાં (૬૧) અને મહાવગ્નના પ્રારંભમાં મળે છે. બ્રહ્મદેવે કરેલી પ્રાર્થનાને પરિણામે બુદ્ધ ધર્મોપદેશને પ્રારંભ કર્યો, એ બતાવી આપવા માટે આ ખંડ રચાયો; મૈત્રી, કરુણ, મુદિતા અને ઉપેક્ષા આ ચાર ઉદાત્ત મનોવૃત્તિઓ પર રચેલું આ રૂપક છે, એવું મેં બુદ્ધ, ધર્મ અને સંઘ એ પુસ્તકના પહેલા વ્યાખ્યાનમાં બતાવ્યું છે.
આ પછી ચોથે ત્રણ પ્રાસાદવાળો ખંડ. તેને ઉલ્લેખ અંગુત્તરનિકાયના તિકનિપાતમાં (સુર ૩૮) અને મઝિમનિકાયના માગન્દિયસુત્તમાં (નં. ૭૫) આવે છે. પહેલામાં હું પિતાને ઘેર હતો, ત્યારે મારે રહેવા માટે ત્રણ પ્રાસાદ હતા એવો ઉલ્લેખ છે. પણ બીજામાં હું જુવાન હતા ત્યારે ત્રણ પ્રાસાદમાં રહેતા હતા એવું લખાયું છે, પણ પિતાને ઉલ્લેખ નથી. શાક્ય રાજાઓ વરજીઓ જેટલા સંપન્ન હતા જ નહિ, અને વજઓના જુવાન કુમાર પણ આવી રીતે મજશેખમાં રહેતા હતા એવો પુરા કયાંય મળતો નથી. આથી ઊલટું, તેઓ ખૂબ સાદાઈથી વર્તતા અને મોજશોખની બિલકુલ પરવા કરતા નહિ એવું વર્ણન એપમ્સસંયુત્તમાં (વચ્ચ ૧, સુત્ત ૫) મળે છે. ભગવાન કહે છે, “હે ભિક્ષુઓ, હમણું લિચ્છવીઓ લાકડાની ગાંઠેના ઓશીકા કરીને રહે છે, અને ખૂબ સાવધાનીથી અને ઉત્સાહથી કવાયત શીખે છે. તેથી મગધને અજાતશત્રુ રાજા તેમના ઉપર ચઢાઈ કરી શકતા નથી. પણ ભવિષ્યકાળમાં લિચ્છવીઓ સુકુમાર થશે, અને તેમના હાથપગ કામળ બનશે, તેઓ નરમ બિછાના ઉપર કપાસના ઓશીકાં રાખીને સૂશે, તે વખતે અજાતશત્રુ રાજા તેમના ઉપર ચઢાઈ કરી શકશે.”
