________________
પરિશિષ્ટ ત્રીજું
૩૨૩ આમ ભગવાન બેલ્યા. આયુષ્માન રાહુલે મુદિત મનથી ભગવાનના ભાવણનું અભિનંદન કર્યું.
આ સાત સુત્તમાંથી સુત્તનિપાતમાં આવેલી મુનિગાથા, નાળકસુર અને સારિપુત્તસુર એ ત્રણ સુતો પદ્યમાં અને બાકીનાં ચાર ગદ્યમાં છે. ગદ્ય સુત્તોમાં પુનરુક્તિ ઘણું દેખાય છે. તે સમયના સાહિત્યની એ પદ્ધતિ હતી, એમ સમજવું જોઈએ. કારણ કે, જેનનાં સૂત્રોમાં અને કેટલીક જગ્યાએ ઉપનિષદોમાં પણ આવી પુનરુક્તિ છે. પણ તે ત્રિપિટકમાં એટલી બધી છે કે, આ બધું પહેલાનું જ છે એમ વાચકને લાગે છે અને કેાઈ મહત્ત્વનો મુદ્દો તે પુનરુક્તિમાં રહી જાય છે તે તરફ વાચકનું ધ્યાન ખેંચાતું નથી. દા. ત., રાહુલેવાદસુત્તમાં કાયિક, વાસિક અને માનસિક કર્મોના પ્રત્યવેક્ષણમાં એક ને એક જ લખાણ ફરી ફરીને આવે છે પણ કાયિક અને વાચસિક અકુશલ કર્મ આચરણમાં આવે તો શાસ્તા પાસે કે વિદ્વાન બ્રહ્મચારી પાસે તેને આવિષ્કાર કરે, અને તેવું કર્મ ફરી થવા નહિ દેવું એમ કહ્યું છે. માનસિક અકુશલને આ નિયમ લાગુ કર્યો નથી. કારણ કે, વિનયપિટકમાં કાયિક અને વાચસિક દષોને જ આવિષ્કારાદિક (પાપદેશના ઈત્યાદિક) પ્રાયશ્ચિત્તો કહ્યાં છે; મનોદેષને માટે પ્રાયશ્ચિત્તવિધાન નથી. તેનું પ્રાયશ્ચિત્ત એટલું જ કે તેને માટે પશ્ચાત્તાપ કરવો, શરમ રાખવી અને તેવો અકુશલ વિચાર ફરી મનમાં લાવવો નહિ. કાયિક અને વાચસિક અકુશલ કર્મો અને માનસિક અકુશલ કર્મોમાંને આ ફરક રાહુલેવાદસુત્ત ઉપર ઉપરથી વાંચનારના ધ્યાનમાં આવે તેમ નથી.
અશોકના સમયમાં આ બધાં સુત્ત એવાં જ હતાં કે સંક્ષિપ્ત હતાં એ કહેવું મુશ્કેલ છે. તે સંક્ષિપ્ત હશે તો પણ સારભૂત વક્તવ્ય આ જ હતું એમાં શંકા નથી. સુત્તપિટકનાં પ્રાચીનતમ સુત્તો ઓળખવા માટે આ સાત સુત્ત ઘણું ઉપયોગી છે.
