________________
૩૩૮
ભગવાન બુદ્ધ
૬૮-૬૯ (૮૯)
તે નથી ને? એ ખાસ જોવામાં આવતું. ભિક્ષુ બનવાની ઈચ્છા રાખવાવાળી વ્યક્તિ સ્વતંત્ર, ઋણમુક્ત અને ઉમરલાયક હોવી જોઈએ, એણે માતાપિતાની આજ્ઞા મેળવવી જોઈએ, તે રાજાના સૈનિક ન હોવો જોઈએ વગેરે બંધનો હતાં. આને માટે ઘણું કડક નિયમ બનાવવામાં આવ્યા છે.
સમાધિ માર્ગ અભિધર્મનું કહેવું છે કે મૈત્રી, કરુણ અને મુદિતા એ ત્રણ ભાવનાઓને લીધે પહેલાં ત્રણ ધ્યાને જ સાધ્ય થાય છે અને ઉપેક્ષા ભાવનાને લીધે ફક્ત ચોથું ધ્યાન મળે છે. બુદ્ધવાચાર્યો આ વાત સ્વીકારી છે. એમના કહેવા મુજબ પહેલાં ત્રણ ધ્યાને પહેલી ત્રણ ભાવનાઓમાંથી એક ભાવના દ્વારા પ્રાપ્ત કર્યા પછી ઉપેક્ષા ભાવનાને આરંભ કરે પડે છે; અને તેને લઈને ચોથું ધ્યાન પ્રાપ્ત થાય છે.
ઉલિખિત સુત્ત ઉપરથી એ સ્પષ્ટ થાય છે કે મૈત્રી ભાવનાની સાથે ઉપેક્ષા અને ઉપેક્ષા ભાવનાની સાથે પ્રીતિ રહી શકે છે.
પાંચ નીવરણ (૧) કામરચ્છેદ (કામવિકાર) (૨) વ્યાપાદ (ક્રોધ) (૩) થીનમિલ્ક (આલસ્ય) (૪) ઉદ્ધોચ્ચ (ભ્રાંતિ) (૫) વિચિકિચ્છા (સંશયગ્રસ્તતા)
આના પાનસ્મૃતિભાવના વિસ્તારથી સમજાવવામાં આવી છે.
૩૧-૩૫ (૮૯)
૩૮–૪૮ (૧૧૩)
