________________
૨૬૦
ભગવાન બુદ્ધ કઈ ખાસ પ્રતિષ્ઠિત મહેમાન આવે ત્યારે મોટો બળદ મારીને તેને આદરસત્કાર કરવાની પદ્ધતિ ઘણું પ્રસિદ્ધ હતી. ફક્ત ગૌતમસૂત્રકારે ગોમાંસાહારનો નિષેધ કર્યો છે. છતાં તેને પણ મધુપર્કવિધિ ગમત હોવો જોઈએ. બ્રાહ્મણોમાં આ વિધિ ભવભૂતિના કાળ સુધી ક્યાંક ક્યાંક ચાલુ હતી એવું જણાય છે. ઉત્તરરામચરિતના ચોથા અંકના આરંભમાં સૌધાતક અને દંડાયન એ બેને સંવાદ છે. તેમાંને છેડો ભાગ આ રહ્યો—
સૌધાતકિ–કેમ વસિષ્ટ દંડાયન–પછી શું? સૌ–મને લાગ્યું હતું, કે એ કઈ વાઘ જેવો હોવો જોઈએ. દ –શું કહે છે!
સૌ–તેણે આવતાની સાથે પેલી બિચારી આપણી કપિલા વાછડી જેતજોતામાં પેટમાં નાખી દીધી.
દ–મધુપર્કવિધિ માંસ સાથે જ થવો જોઈએ, એ ધર્મ, શાસ્ત્રની આજ્ઞાને માન આપીને ગૃહસ્થ કાઈ શ્રોત્રિય મહેમાન આવે ત્યારે વાછરડી કે મોટે બળદ મારીને તેનું માંસ રાધે છે, કારણ કે ધર્મસૂત્રકારોએ તેવો જ ઉપદેશ કર્યો છે.
ભવભૂતિને સમય સાતમા સૈકામાં ગણાય છે. તે વખતે આજની જેમ ગોમાંસભક્ષણને અત્યંત નિષેધ હેત તે વસિષ્ઠ વાછરડી ખાઈ નાખ્યાનો ઉલ્લેખ ભવભૂતિ પિતાના નાટકમાં ન કરી શક્યો હોત. આજે આ સંવાદ નાટકમાં મૂકીએ તે તે નાટક હિંદુ સમાજને કેવુંક ગમશે?
પ્રાણવધની વિરુદ્ધ અશોકનો પ્રચાર * પ્રાણીહિંસાની સામે પ્રચાર કરવાવાળો પહેલો ઐતિહાસિક રાજા અશોક હતા. તેને પહેલે જ શિલાલેખ નીચે મુજબ છે –
“આ ધર્મલિપિ દેવોના પ્રિય પ્રિયદર્શી રાજાએ લખાવી છે. આ રાજ્યમાં કોઈ પણ પ્રાણીને મારીને હોમહવન કરવા નહિ અને
:, ગાશે ?
