________________
૨૪૬
ભગવાન બુદ્ધ
સમય એવા હતા, જ્યારે સિંહલદ્વીપ, પૂર્વમાં બ્રહ્મદેશથી છેક જાપાન સુધી પ્રદેશ અને ઉત્તરમાં તિખેટ, મંગાલિયા વગેરે દેશ,—એ બધી જગ્યાએ બૌદ્ધસંધે બહુજનસમાજને સુસંસ્કૃત કરી મૂકયો. ઉત્તરમાં હિમાલય ઉપરથી અને દક્ષિણ તથા પૂર્વમાં સમુદ્રમાં પ્રવાસ કરીને અનેક ભિક્ષુઓએ બૌદ્ધ સંસ્કૃતિના વાવટા આ બધા દેશા પર ફરકાવ્યા. તેનું કારણ ઉપર આપેલા બુદ્ધના ઉપદેશમાં છે. યુદ્ધે જાતિભેદને સહેજ પણ સ્થાન આપ્યું હેત તા તેના અનુયાયી ભિક્ષુઓએ મ્લેચ્છ ગણાતા દેશોમાં ફરી કરીને બૌદ્ધ ધર્મના પ્રસાર કરી શકયા ન હોત. જાતિભેદને લીધે આપણને નુકસાન થયું, પણ પૂર્વ એશિયા ખંડને તા કાયદા જ થયા, એમ કહેવું પડે છે!
