________________
૨૨૨
ભગવાન બુદ્ધ
દઢનેમિ નામને એક ચક્રવર્તી રાજા થઈ ગયો. વૃદ્ધાવસ્થામાં પિતાના દીકરાનો અભિષેક કરીને તે યોગાભ્યાસ માટે ઉપવનમાં જઈને રહ્યો. રાજાના પ્રાસાદની સામે એક દેદીપ્યમાન ચક્ર હતું. તે સાતમે દિવસે ગૂમ થયું. આથી દકનેમિને પુત્ર ખૂબ ગભરાયો અને રાજષિ પિતાની પાસે જઈને તેણે આ ખબર આપ્યાં. રાજર્ષિ બોલ્યો “બેટા, તું ગભરાઈશ નહિ. આ ચક્ર તારા પુણ્યને લીધે ઉત્પન્ન થયું હતું. જે તું ચક્રવર્તી રાજાના વ્રતનું પાલન કરીશ તે તે ફરી પોતાની જગ્યાએ આવીને સ્થિર થશે. તું ન્યાય અને સમતા વડે લેકેનું રક્ષણ કરજે, અને તારા રાજ્યમાં અન્યાય થવા દઈશ નહિ. જેઓ દરિદ્રી હશે, તેમને (કામે લગાડીને) ધન મળે એવી વ્યવસ્થા કરજે, અને તારા રાજ્યમાં જે પુરુષ શ્રમણબ્રાહ્મણો હોય તેમની પાસેથી વખતોવખત કર્તવ્યાકર્તવ્યને બધ મેળવજે. તેમનો ઉપદેશ સાંભળીને અકર્તવ્યથી પરાડમુખ થજે, અને કર્તવ્યમાં દક્ષ રહેજે.”
જુવાન રાજાએ આ ઉપદેશ માન્ય કર્યો અને તે મુજબ તે વર્યો, ત્યારે પેલું દેદીપ્યમાન ચક્ર પિતાને સ્થાને ફરી આવ્યું. રાજાએ ડાબા હાથમાં પાણીની ઝારી લીધી અને જમણે હાથે પેલું ચક્ર ચલાવ્યું. તે ચક્ર તેના સામ્રાજ્યમાં બધે ફર્યું. તેની પાછળ જઈને રાજાએ બધા લેકને ઉપદેશ આપ્યો કે, “પ્રાણઘાત કરશો નહિ. ચોરી કરશો નહિ. વ્યભિચાર કરશે નહિ. જૂઠું બોલશો નહિ. યોગ્ય માર્ગે ચાલીને પિતાને નિર્વાહ કરજે.”
પછી પેલું ચક્રરત્ન પાછું ફર્યું અને ચક્રવર્તી રાજાના સભાસ્થાનની સામે ઊભું રહ્યું. તેના વડે રાજમહેલની શોભા વધી.
આ ચક્રવર્તીવ્રતનો પ્રકાર સાત પેઢીઓ સુધી ચાલ્યો. સાતમા ચક્રવર્તીએ સંન્યાસ લીધા પછી, સાતમે દિવસે તે ચક્ર અંતર્ધાન પામ્યું, અને તેથી જુવાન રાજાને ખૂબ દુ:ખ થયું. પણ રાજર્ષિ પિતા પાસે જઈને તેણે ચક્રવર્તીવ્રત જાણી લીધું નહિ. તેના અમાત્યોએ અને બીજા સદ્દગૃહસ્થોએ તેને તે ચક્રવર્તી વ્રત સમજાવ્યું. તે સાંભળીને
