________________
આત્મવાદ
૧૬૯
એમ પણ લાગતું નથી. ઔપપાતિક પ્રાણીઓ છે કે નહિ, સારાનરસા કમનું ફળ હોય છે કે નહિ, તથાગત મૃત્યુ પછી રહે છે કે રહેતા નથી, એમાંનું કશું પણ હોય તેમ મને લાગતું નથી * ”
ચાતુર્યામસંવરવાદ નિગણ્ય નાથપુત્ત ચાતુર્યામસંવરવાદી હતા. આ ચાર યામની સામગ્નફલસુત્તમાં આપેલી માહિતી અધૂરી છે. જૈન ગ્રંથો પરથી એમ જણાય છે કે, અહિંસા, સત્ય, અસ્તેય, અને અપરિગ્રહ એ ચાર ચામોનો ઉપદેશ પાર્શ્વમુનિએ આપે, તેમાં મહાવીર સ્વામીએ બ્રહ્મચર્ય ઉમેયું. તેમ છતાં બુદ્ધના સમયના નિગ્રંથોમાં (જેના લોકોમાં કે ઉપરના ચાર યામનું જ મહત્ત્વ હતું. ચાર યામો. અને તપશ્ચર્યા એ બંને વડે પૂર્વ જન્મમાં કરેલાં પાતક ઘેઈ નાખીને કૈવલ્ય (મોક્ષ) મેળવવું, એ જૈન ધર્મને સિદ્ધાંત હતો.
અક્રિયવાદ અને સાંખ્યમત પૂરણ કાશ્યપનો અક્રિયવાદ સાંખ્ય તત્ત્વજ્ઞાન જેવો દેખાય છે. આત્મા પ્રકૃતિથી ભિન્ન છે, અને મારવું, મરાવવું, ઈત્યાદિ કૃત્યોની તેના પર કશી અસર થતી નથી, એવું સાંખ્યો માને છે. આનો જ પ્રતિધ્વનિ ભગવદ્ગીતામાં જુદી જુદી જગ્યાએ જોવા મળે છે.
प्रकृतेः क्रियमाणानि गुणैः कर्माणि सर्वशः । अहकारविमूढात्मा कर्ताऽहमिति मन्यते ॥
પ્રકૃતિના ગુણો વડે બધાં કર્મો કરાતાં હોવા છતાં અહંકારથી મોહિત થયેલો આત્મા હું કર્તા છું એમ માને છે. ( અધ્યાય ૩, લેક ર૭).
य एनं त्ति वेहन्तारं, यश्चैनं मन्यते हतम् ।
उभो तौ न विजानीतो नायं हन्ति न हन्यते ॥
* સામગગલ સુત્તમાં નિગઠ નાથપુરને ચાતુર્યામસંવરવાદ વિક્ષેપવાદ પહેલાં મૂક્યો છે. પણ મજિઝમનિકાચના ચૂળસારે પમ સુત્તમાં અને બીજાં અનેક સુત્તોમાં નાથપુત્તનું નામ છેલ્લું મુકાયું છે.
