________________
૧૮૦.
ભગવાન બુદ્ધ
જ નથી. ભગવાન કાત્યાયનગોત્ર ભિક્ષને ઉદ્દેશીને કહે છે, “હે કાત્યાયન, લોકે ઘણે ભાગે આસ્તિકતા અને નાસ્તિકતા–એ બે છેડા તરફ જાય છે. એ બને છેડા છેડીને તથાગત મધ્યમ માર્ગથી ધર્મોપદેશ કરે છે.” *
અનાવશ્યક વાદ આટલું સ્પષ્ટીકરણ કર્યા પછી જે કઈ હઠ પકડીને પૂછે, કે શરીર અને આત્મા એક છે કે ભિન્ન છે તે કહો, તો ભગવાન જવાબ આપતા કે, “એ ચર્ચામાં હું ઊતરતો નથી, કારણકે તેથી મનુષ્યજાતિનું કલ્યાણ થશે નહિ.” આને થડે નમૂનો ચૂળમાલુકયપુત્તસુત્તમાં # મળે છે. તે સુરનો સારાંશ નીચે મુજબ છે –
ભગવાન બુદ્ધ શ્રાવસ્તી મુકામે અનાથપિડિકના આરામમાં રહેતા હતા, ત્યારે માલુક્યપુત્ત નામનો ભિક્ષુ તેની પાસે આવ્યો અને નમસ્કાર કરીને એક બાજુએ બેડે. પછી તેણે ભગવાનને કહ્યું, “ ભદન્ત, હું એકાંતમાં હતો ત્યારે મારા મનમાં એવો વિચાર આવ્યો, કે જગત શાશ્વત છે કે અશાશ્વત, શરીર અને આત્મા એક છે કે ભિન્ન, તયાગતને મરણોત્તર પુનર્જન્મ છે કે નહિ, ઇત્યાદિ પ્રશ્નોને ભગવાને ખુલાસે કર્યો નથી; તેથી ભગવાનને મારે આ પ્રશ્નો પૂછવા, અને જે ભગવાન આ પ્રશ્નોનો ઉકેલ આપી શકે તો જ મારે ભગવાનની શિષ્ય શાખામાં રહેવું. પણ જે ભગવાનને આ પ્રશ્નોને ઉકેલ ન આવડે તે ભગવાને સીધે સીધું તેમ કહી દેવું.”
ભણે માલુક્યપુર, તું મારો શિષ્ય થઈશ તો આ પ્રશ્નોનું હું સ્પષ્ટીકરણ કરીશ એવું મેં તને ક્યારેય કહ્યું હતું ખરું?
“મા –ના, ભદન્ત,
ભ૦–વારુ, તે મને કહ્યું હતું ખરું કે, જે ભગવાન આ * નિદાનસંયુત્ત, વગ ૨, સુત્ત ૫. 1 મઝિમનિકાય, નં. ૬૩.
