________________
ભગવાન બુદ્ધ
છે જ. (૪) પ્રિયાનો અને મનગમતાઓ (પ્રાણીઓ કે પદાર્થો)ને મને વિયોગ થશે જ, એવો વિચાર વારંવાર કરે. કારણ કે, જે પ્રિયોના સ્નેહને લીધે પ્રાણીઓ કાયા-વાચા-મન વડે દુરાચરણ કરે છે, તે સ્નેહ આ ચિતનથી નાશ પામે છે; છેવટે છો તે થાય છે જ. (૫) હું કર્મસ્વકીય, કર્મદાયાદ, કર્મનિ , કર્મબંધુ, કર્મપ્રતિશરણું છું, કલ્યાણકારક અથવા પાપકારક કર્મો કરીશ તેને હું - દાયાદ (વારસ) થઈશ, એવો વિચાર વારંવાર કરવો. કારણ કે, તેથી કાયિક, વાચસિક, માનસિક દુરાચરણ નાશ પામે છે; છેવટે ઓછું તે થાય છે જ.
એકલો જ નહિ, પણ દરેક પ્રાણી જરાધર્મી, વ્યાધિધર્મ, મરણધર્મી છે, તે બધાંને પ્રિયન વિયોગ થાય છે, અને તેઓ પણ કર્મદાયાદ છે, એવો વિચાર આર્યશ્રાવક સતત કર્યા કરે છે, ત્યારે તેને માર્ગ જડે છે. તે માર્ગના અભ્યાસથી તેનાં સંયોજન નષ્ટ થાય છે.”
આ ઉતારામાં કર્મસ્વકીય એટલે કર્મ જ એકલું મારી સ્વકીય છે; બાકીનું બધું વસ્તુજાત મારાથી કયારે વિભક્ત થશે તે કહી શકાતું નથી, હું કર્મનો દાયાદ છું, એટલે સારા કર્મો કરું તે મને સુખ મળશે, ખરાબ કર્મો કરું ને મારે દુઃખ ભોગવવું પડશે કર્મોનિ એટલે કર્મને લીધે જ મારો જન્મ થયો છે; કર્મબંધુ એટલે સંકટમાં મારુ કર્મ જ મારો બાંધવ થશે; અને કર્મપ્રતિશરણ એટલે કર્મ જ મારું રક્ષણ કરી શકશે. આ પરથી ભગવાન બુદ્ધ કર્મ ઉપર કેટલે. ભાર મૂક્યો છે તે સારી રીતે જણાઈ આવશે. એવા ગુરુને નાસ્તિક કહેવા એ શી રીતે યોગ્ય ગણાય? - સત્કર્મો ઉત્સાહિત મનથી કરવાં, એ મુદ્દાને અંગે ધમ્મપદની નીચેની ગાથા પણ વિચાર કરવા જેવી છે.
* અંગુત્તરનિકાય, પંચકનિપાત, સુત્ત ૫૭.
