________________
૨૦૪
ભગવાન બુદ્ધ નહિ, યુદ્ધ વિના લૂંટ કરવી નહિ, યુદ્ધ વિના વ્યભિચાર કરવો નહીં, તેવી જ રીતે અસત્ય ભાષણ, ચાડી, કર્કશ વચન એ બધાં યુદ્ધને ઉપયોગી ન હોય ત્યારે, એટલે કે રાજકારણની બહાર, ઉપયોગમાં લાવવાં નહિ. પરદ્રવ્યને લેભ તો યુદ્ધમાં ખૂબ જ ઉપયોગી છે. પિતાના સૈન્યમાં પારકાઓ વિષે દ્વેષ ફેલાવ્યા વિના સૈનિકે યુદ્ધ માટે તૈયાર જ નહીં થાય; અને પોતે સ્વરાષ્ટ્રને માટે અથવા એવા જ કઈ કાલ્પનિક પવિત્ર કાર્ય માટે લડે છે એવી તીવ્ર મિથ્યાદષ્ટિ ઉત્પન્ન થયા વિના યુદ્ધમાં વિજય મળી શકે નહિ. ટૂંકામાં, એકલા યુદ્ધની ખાતર બધાં કુશલ કર્મોનો ત્યાગ કરવો પવિત્ર ગણાય છે.
અશ્વત્થામા મરી ગયે, એવું હડહડતું જૂઠું બોલવા માટે યુધિષ્ઠિર તૈયાર ન હતો, ત્યારે શ્રીકૃષ્ણ તેને “નો ઘા ડુંગરે વ' (માણસ અથવા હાથી મરી ગયો ) એવું કહેવાની ફરજ પાડી. આજકાલનું રાજકારણ એવા જ પ્રકારનું હોય છે; અધુ સાચું અને અધું ખોટું. અને પોતાના દેશને આગળ ધપાવી શકાય તેમ હેય તે ગમે તે અકુશળ કર્મ અત્યંત પવિત્ર થઈ શકે છે!
ધાર્મિક યુદ્ધનો વિકાસ જૈન અને બૌદ્ધ ધર્મના પ્રભાવથી વૈદિક હિંસા બંધ થઈ. પણ ક્ષત્રિયોની અંદરનું ધાર્મિક યુદ્ધ આ દેશમાં ચાલુ રહ્યું; તેમની વચ્ચેના કુસંપને ઉત્તેજન મળ્યું. તેવી જાતના ધાર્મિક યુદ્ધને વિકાસ મહંમદ પૈગમ્બરે કર્યો. અંદર અંદર લડવું યોગ્ય નથી, પણ બીજા સંપ્રદાયના લેકેની સામે જેહાદ (યુદ્ધ) ઉપાડવી એ અત્યંત ધાર્મિક કર્તવ્ય છે, એવું પ્રતિપાદન તેણે કહ્યું. આની પ્રતિક્રિયા ખ્રિસ્તી ધર્મયુદ્ધોથી ( ક્રૂસેડ્ઝ) થઈ અને એ બધા ઉપર દેશાભિમાને વિજય મેળવ્યો. આજે દેશાભિમાન અત્યંત ધાર્મિક ગણાય છે. તેને માટે કઈ પણ કુકર્મ કરવું યોગ્ય ગણાય છે. પણ આને પરિણામે સમગ્ર મનુષ્યજાતિ વિષમ માર્ગ પર ચઢી છે. તેમાંથી બહાર નીકળવા માટે બુદ્ધના કર્મયોગ સિવાય બીજો કોઈ માર્ગ હોઈ શકે ખરો?
