________________
સમકાલીન રાજકીય પરિસ્થિતિ એવો ઉલ્લેખ ત્રિપિટક સાહિત્યમાં મળે છે. પસેનદિ રાજા ને કે યજ્ઞને ઉપાસક હતો, છતાંય અવારનવાર તે બુદ્ધના દર્શન માટે અનાથપિડિકના આરામમાં જતો. બુદ્ધ અનેક વાર તેને આપેલા ઉપદેશને સંગ્રહ કેસલસુત્તમાં મળે છે.*
લલિતવિસ્તરમાં જે રાજવંશનું વર્ણન આપ્યું છે તે પરથી જણાય છે કે, તે રાજાએ માતંગેની હલકી જાતિમાંથી આગળ આવ્યા હતા. ધમ્મપદ અકથામાં મળી આવતી વિડૂડલ્મ (વિદુર્દભ)ની વાર્તા પરથી પણ લલિતવિસ્તારના વિધાનને ટેકે મળે છે.
પસેનદિ રાજા બુદ્ધને ઘણું માન આપતા હતો. તેના શાક્ય કુળમાંની કોઈ રાજકન્યા સાથે પરણવાને પસેનદિએ વિચાર કર્યો. પણ શાક્ય રાજાઓ કેસલ રાજકુલને હલકું માનતા હોવાથી પિતાની કન્યા કેસલરાજાને આપવી તેમને યોગ્ય જણાતું ન હતું. તે પણ શાક્યો પર કેસલરાજાની જ સત્તા ચાલતી હોવાથી તેની માગણીને ઇન્કાર કરવાની તેમની હિમ્મત ચાલી નહિ. એટલે એમણે એવી યુક્તિ છે કે મહાનામ શાક્યની દાસીકન્યા વાસભખરિયાને પિતાની કન્યા ગણાવી મહાનામે કેસલરાજાને આપવી. કાસલરાજાના અમાત્યોને આ કન્યા ગમી ગઈ મહાનામ તેની સાથે બેસીને જો તેથી તેમની એવી ખાતરી થઈ કે તે તેની જ દીકરી છે અને નક્કી કર્યા મુજબ શુભ મુહૂર્ત પર વાસભખત્તિયાનાં કાસલરાજા સાથે લગ્ન થયાં. રાજાએ તેને પટરાણી બનાવી. તેનો છોકરો વિડભ સોળ વર્ષનો થયા પછી પોતાના મોસાળમાં શાક્યો પાસે ગયે. શાક્યોએ પોતાના સંસ્થાગારમાં (નગરમંદિરમાં) તેના સાર સત્કાર કર્યો. પણ તેના નીકળી ગયા પછી તેનું આસન જોઈ
આ સંયુત્તના પહેલા જ સુત્તમાં પસેનદિ બુદ્ધને ઉપાસક થયાની કથા છે; પણ નવમા સુત્તમાં સેનદિના મહાયજ્ઞનું વર્ણન આવે છે. તેથી પસેનદિ રાજા પૂરેપૂરો બુદ્ધોપાસક થયે હતો, એમ કહી શકાય નહિ.
