________________
સમકાલીન રાજકીય પરિસ્થિતિ
૪૩
અને આ ચક્રવર્તીમાં ક્રૂક એટલા જ કે, પહેલા સામાન્ય જનતાની દરકાર નહિ રાખતાં ઘણા યજ્ઞયાગ કરીને બ્રાહ્મણાની જ સંભાળ રાખતા, ત્યારે ખીજો સમગ્ર જનતા સાથે ન્યાય્ય વ્યવહાર રાખીને તેમને સુખી રાખવા મથ્યા કરતા. રાજ્યમાં શાંતિ સ્થપાયા પછી તે લેાકાને ઉપદેશ આપતા કે,
पाणो न हन्तब्बो, अदिन्नं नादातब्बं, कामेसु मिच्छा न चरितब्बा, मुसा न भासितब्बा, मज्जं न पातब्बं ।
· પ્રાણીઓની હત્યા કરવી નહિ, ચારી કરવી નહિ, વ્યભિચાર કરવા નહિ, ખાટુ ખાલવું નહિ, દારૂ પીવા નહિ. ' એટલે બૌદ્ઘ ગૃહસ્થા માટે જે પાંચ શીનિયમ છે, તેમનું પાલન કરવાના ઉપદેશ આ ચક્રવર્તી રાજા આપતા. ટૂંકામાં, બ્રાહ્મણાની દૃષ્ટિએ તેમ જ યુદ્ઘના અનુયાયીએની દૃષ્ટિએ એકસત્તાક રાજ્યપદ્ધતિ જ સારી નીવડી. બંને ષ્ટિમાં ક્રક તત્ત્વતા ન હતા; ફક્ત વીગતોને જ હતા.
પરંતુ ખુદ ગૌતમ એધિસત્ત્વ ઉપર ગણુસત્તાક રાજ્યપદ્ધતિની સારી અસર થઈ હતી. બુદ્ધે સંધની રચના ગણુસત્તાક રાજ્યાની રાજ્યપદ્ધતિને અનુસરીને જ કરી હાવી જોઈએ. તેથી આ ગણુસતાક રાજ્યાની જે માહિતી મળે છે, તે ખાસ મહત્ત્વની જણાય છે.
