________________
શ્રાવક સંઘ
૧૪૧.
એક દિવસ ભેગવાન બુદ્ધ ભિક્ષાટન કરતા કરતા ભારદ્વાજ બ્રાહ્મણના ખેતર પર ગયા. ત્યાં ભારદ્વાજ બ્રાહ્મણ પિતાના મજૂરોને ભોજન આપતો હતો. ભગવાનને ભિક્ષા માટે ઊભેલા જોઈને તે બે, “મારી જેમ તું પણ ખેતર ખેડી, વાવી, અનાજ ભેગું કર અને ખા. ભિક્ષા શા માટે માગે છે?”
ભગવાન બોલ્યા: “હું પણ ખેડૂત છું. હું શ્રદ્ધાનું બીજ વાવું છું. તેના પર તપશ્ચર્યાની ( પ્રયત્નની) વૃષ્ટિ થાય છે. પ્રજ્ઞા એ મારો હળ છે. પાપલજજા એ નીંદામણનું ધાસ છે, ચિત્ત એ દોરડાં છે, સ્મૃતિ (જાગૃતિ ) એ હળનું ચવડું અને ચાબખો છે. કાયા અને વાચા વડે હું સંયમ પાળું છું. આહારમાં નિયમિત રહીને સત્ય વડે (મને દોષોને) હું નીંદી નાખું છું. સંતોષ એ મારી રજા છે. ઉત્સાહ એ મારા બળદ છે અને મારું વાહન એવી દિશા તરફ જાય છે, જ્યાં કયારેય શોક કરવાનો વખત આવતા નથી !'
આ કથનને અર્થ ભારદ્વાજ તરત જ સમજી ગયો અને તે બુદ્ધને શિષ્ય બન્યો.
આ ઉપદેશમાં બુદ્દે ખેતીને નિષેધ નથી કર્યો. પણ તે ખેતીને નીતિમત્તાનો આધાર નહિ હોય, તો તેનાથી સમાજને સુખ નહિ થતાં દુ:ખ થશે, એટલે જ એ ઉપદેશનો સાર છે. એક વાવેલું ખેતર પાકને વખતે બીજે લૂંટી જાય, તે ખેતી કરવા માટે કઈ જ તૈયાર નહિ થાય અને સમાજમાં ભયંકર અવ્યવસ્થા ફેલાશે. તેથી જ પહેલાં અંદર અંદરના હિતસંબંધે અહિંસાત્મક હેવા જોઈએ તેવી જાતની માનસિક ખેતી કર્યા વિના આ ભૌતિક ખેતીને કશે ઉપયોગ નહિ થાય, એમ જાણીને બુદ્દે પિતાના સંધને સમાજની નૈતિક જાગૃતિ કરવા માટે પ્રવૃત્ત કર્યો. તેથી બૌદ્ધસંઘ ઓછી સંખ્યાવાળો હોવા છતાંય થોડા જ સમયમાં સામાન્ય જનતામાં માનીતે થયો; અને પોતાની કાર્યશક્તિથી તેણે બીજા શ્રમણ સંઘને. પાછળ મૂકી દીધા.
