________________
'
૧૧૮
ભગવાન બુદ્ધ
તાપણુ ૌદ્ધ ચિત્રકળામાં સુજાતાને ઉત્તમ સ્થાન મળ્યું છે અને યુદ્ધની દૃષ્ટિએ પણ આ પ્રસંગ ચિરસ્મરણીય બન્યા. ચુદ લુહારે આપેલી ભિક્ષા ગ્રહણ કરીને ભગવાન માંદા થયા. તેમાં પેાતાનું પરિનિર્વાણ થવાનું છે એમ તેમને જણાયું. અને પેાતાની પાછળ સુંદને લેાકા દોષ ન આપે એટલા ખાતર ભગવાને આનંદને કહ્યું, · જે દિવસે મને સંમેાધિજ્ઞાન પ્રાપ્ત થયું તે દિવસે મળેલી અને આજે મળેલી ભિક્ષાએ સમાન છે, એવું તમે ચુને કહેજો અને તેનું સાંત્વન કરો.’ એધિવૃક્ષની નીચે આસન
6
સુજાતાએ આપેલા ભિક્ષા લઇ ને ખેાધિસત્ત્વે નૈર જરા નદીને કાંઠે ભાજન કર્યુ. અને તે રાત્રિએ તે એક પીપળાના ઝાડની નીચે આવીને ખેડા. આ વૃક્ષ હાલ અસ્તિત્વમાં નથી. શશાંક રાજાએ તેને વિધ્વંસ કર્યાં એમ કહેવાય છે. પણ તેજ જગ્યાએ વાવેલા પીપળેા છે અને તેની જ પડખે યુદ્ધગયાનું પ્રસિદ્ધ મંદિર છે. તે વૃક્ષની નીચે ખેાધિસત્ત્વ ખેડા ત્યારે ફરી એકવાર લલિતવિસ્તરમાં મારયુદ્ધને પ્રસંગ વર્ણવ્યા છે. મારે યુદ્ધને મોહિત કરવા માટે એધિવૃક્ષની નીચે ( તે પીપળાની નીચે ) તૃષ્ણા, અતિ અને રગા નામની પેાતાની ત્રણ દીકરીઓને મેકલી આપી એવું વન સંયુત્તનિકાયના સગાથાવગ્ગમાં મળે છે. આ પ્રસંગે મારસેનાએ યુદ્ધ પર ચારે ખાજુએથી કેવા હુમલા કર્યાં તેનું સવિસ્તર વર્ણન જાતકની નિદાનકથામાં આપ્યું છે. મારનું સૈન્ય જોઈ ને બ્રહ્માદિક દેવા ભાગી જાય છે, ફક્ત એકલા એધિસત્ત્વ જ રહે છે. પછી આ સ્થળ મારું છે એમ કહીને માર અને ત્યાંથી ઊઠી જવાનું કહે છે અને તે જગ્યા ઉપર પોતાના હક સાબિત કરવા માટે મારસેનાની સાક્ષી આપે છે. બધા દેવે નાસી ગયેલા હેાવાથી તે પ્રસંગે બુદ્ધને કાઈ જ સાક્ષી મળતા નથી. ત્યારે મુદ્દે જમણા હાથ નીચે રીતે આ સંસા વસુંધરા સાક્ષી છે એમ કહે છે. અને પૃથ્વી દેવતા વિરાટ સ્વરૂપ ધારણ કરીને મારસેનાનેા પરાજય કરે છે, ઇત્યાદિ પુરાણમય વર્ણન જાતક–અથાકારે કર્યુ છે.
